Đỏ chọi với Xanh tại Việt Nam (The Economist)

The Economist

“…Một ngư dân nói rằng ông đã hành nghề trở lại một thời gian, nhưng trong 5 hoặc 10 năm tới sẽ không cho mấy đứa con nhỏ của mình ăn những thu hoạch do chính ông đánh bắt…”

Việc đảng Cộng sản không thể kiểm soát ô nhiễm đang bào mòn quyền lực của đảng.

Tàu đánh cá ở Đồng Hới, một thành phố đứng đầu tỉnh lỵ miền Trung trên ven biển Việt Nam, được trang hoàng với những nhánh xương rồng. Những mảnh bùa gai gốc này được dùng để gọi là bảo vệ những người đi biển tránh khỏi bão tố và những hiểm nguy khác, nhưng chúng không giúp họ tránh khỏi tai họa giáng xuống thành phố vào cuối xuân. Tháng Tư thủy triều đổ tháo hàng ngàn xác cá chết trên bãi biển Đồng Hới. Nhà chức trách loay hoay cả tháng trước khi chỉ định thủ phạm : một nhà máy thép cạnh bờ biển đã tháo xả nước thải độc hại.

Gần một năm sau, Đồng Hới – giống như tất cả khu dân cư dọc vùng biển dài 200 cây số bị nhiễm độc - vẫn còn đang kiểm điểm những tổn thất của thảm họa này. Chịu ảnh hưởng nặng nề nhất là ngư dân ở nơi này, những chiếc thuyền đỏ và xanh kết chùm với nhau nằm bình thản trên con sông rộng lớn của thành phố. Dân địa phương có người không chịu ăn cá do họ đánh bắt, vì sợ độc tố còn tồn đọng; có người nhất định chỉ ăn cá đánh bắt ngoài khơi thật xa, hoặc ở những độ sâu được cho là tránh được chất độc. Tủ đá đông lạnh của nhiều nhà hàng hải sản nay dự trữ thịt gà và thịt heo.

Thảm họa này cũng đã gây thiệt hại cho ngành du lịch. Thành phố này đã bị san bằng trong cuộc chiến với Mỹ (ngoại trừ mặt chính nhà thờ cháy nám, nay được bảo tồn để thành một đài tưởng niệm), nhưng đã thu lợi từ những hang động khổng lồ được khám phá ngay trước ngưỡng cửa thành phố. Trong những hang động đó có hang Sơn Đoòng, được xem là hang lớn nhất thế giới, chỉ mới bắt đầu đón du khách từ năm 2013. Nhưng mùa hè năm ngoái, rất đông du khách đã hủy chuyến hè của họ vì sợ đặt chân lên trên đất nhiễm độc. Những khách sạn và căn hộ xây dở dang nằm rải rác vùng ngoại ô thành phố, đã trở thành hoang vắng vì những nhà đầu tư lo âu đã bỏ rơi.

Nạn ô nhiễm phá hỏng nhiều phong cảnh tuyệt vời của Việt Nam. Việc xây đập, đào giếng và canh nông với cường độ cao đang bào mòn Đồng bằng Sông Cửu long, nơi trồng khoảng một nửa sản lượng lúa của quốc gia. Mỗi năm đất đai vùng này mỗi mặn hơn do nước biển ngập tràn những dòng nước ngọt ngày càng chảy yếu dần của vùng này. Màn khói sương khắt khé bóp nghẹt thủ đô Hà Nội. Theo một số ước tính gần hai phần ba nước thải công nghiệp của Việt Nam được xả xuống các sông hồ. Năm 2015 chính quyền đã xác định nhiều làng có tỷ lệ mắc bệnh ung thư cao khác thường, có lẽ là do nguồn nước cung cấp bị nhiễm chì.

Một loại vấn nạn môi trường không hẳn là do Việt Nam gây ra sẽ sớm được ghi vào danh sách này. Với bờ biển dài hơn 3.200 cây số, Việt Nam đặc biệt dễ bị biến đổi khí hậu tác hại. Theo một số ước tính, một phần năm Sài Gòn (TP/HCM), đại đô thị miền nam đang mở rộng nhanh chóng, có thể nằm dưới mặt nước vào cuối thế kỷ này. Thời tiết khắc nghiệt hơn và nạn lũ lụt gia tăng có thể phá hoại các khu dân cư dọc theo bờ biển.

Những mối lo ngại như vậy đang ngày càng ngấm dần vào chính trị Việt Nam, đặt ra những thách thức cho lực thống trị đàn áp của Đảng Cộng sản Việt Nam (CSVN). Một báo cáo của chính phủ cho biết ít nhất 200.000 người đã phải gánh chịu ảnh hưởng trực tiếp của thảm họa năm ngoái. Một số người cả gan biểu tình phản đối tại nhà máy trách nhiệm gây ô nhiễm - thuộc sở hữu của một công ty Đài Loan - hoặc trước tòa án địa phương. Họ nói rằng số tiền 500 triệu Mỹ kim mà công ty này khạc ra để đền bù là không đáng kể, và đòi quyền kiện. Sự phẫn nộ của những người Việt mà bản thân họ không bị ảnh hưởng của vụ nhiễm độc này khiến cho mọi người càng ngạc nhiên hơn nữa. Ngay sau khi thảm họa xảy ra, một phát ngôn viên của Formosa ngụ ý nói rằng công nghiệp và ngư nghiệp không tương hợp với nhau. Người biểu tình ở Hà Nội và Sài Gòn phản bác: “Tôi chọn cá”.

Tinh thần dân tộc tăng thêm sức phẫn nộ về môi trường. Năm 2014, những người biểu tình phản đối quyết định của Trung Quốc đưa một giàn khoan dầu vào vùng biển đang tranh chấp cách bờ biển Việt Nam không xa (bất chấp Formosa là công ty Đài Loan) đã đốt nhà máy thép của Formosa. Phần lớn người Việt nghĩ rằng giới lãnh đạo đất nước mềm yếu với Trung Quốc, đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam nhưng cũng là nước cựu thù và nước đang tranh chấp nhiều đảo nhỏ ở Biển Đông. Việc đảng CSVN đã cho phép một công ty (đại loại là) Trung Quốc để rồi làm nhiễm độc vùng biển là điều cực kỳ xúc phạm.

Tất cả những điều này đã khiến cho đảng CSVN hoảng sợ, vì họ đã chứng kiến các phong trào môi trường ở Đông Âu vùi dập các chế độ cộng sản nơi đây, và xưa nay họ vốn đối xử một cách tàn bạo với những người đứng đầu các cuộc biểu tình. Việc chụp mũ những người đấu tranh dân quyền là tay sai của các chính phủ nước ngoài nay khó hơn khi chính đảng CSVN bị tố cáo là bao che những kẻ gây ô nhiễm ngoại quốc. Trong lúc tìm kiếm những nước bạn mới để giúp giảm bớt sự lệ thuộc vào giao thương với Trung Quốc, giới lãnh đạo ở Hà Nội cũng lo lắng cho uy tín của Việt Nam. Đảng CSVN muốn người ngoại quốc xem Việt Nam là một đối tác đáng tin cậy về các vấn đề toàn cầu như biến đổi khí hậu, chứ không phải là một nước ăn mày quá khứ tôn thờ một lãnh tụ đã chết, nằm trong một cái lồng kính.

Vì vậy giới lập pháp Việt Nam đang có khuynh hướng bảo vệ môi trường hơn. Theo nhận định của Stephan Ortmann, tác giả của một cuốn sách mới về chủ đề này, Việt Nam có luật lệ môi trường khá toàn diện - nghiêm ngặt hơn luật lệ do giới cầm quyền Trung Quốc soạn cẩu thả, và được ban hành nhanh chóng hơn. Việt Nam đã hứa cắt giảm carbon khỏi nền kinh tế của mình (dù chả ai hiểu nổi chuyện này ăn khớp ra sao với những kế hoạch xây dựng hàng chục nhà máy nhiệt điện chạy than). Vào tháng 11/2016, nhà nước tổ chức một buổi lễ màu mè trình diễn nỗ lực bảo tồn động vật hoang dã, thiêu hủy trong một quả cầu lửa trông rất mãn nguyện hàng tấn ngà voi bị tịch thu.

Sương khói mịt mù hỗn loạn

Tuy nhiên họ vẫn nói nhiều hơn làm, và kho bạc cạn của nhà nước chỉ là một phần nguyên nhân. Tăng trưởng kinh tế - yếu tố duy nhất tạo nên tính chính danh của đảng CSVN vì thiếu vắng những cuộc bầu cử có ý nghĩa - lấn át mọi thứ khác. Giới chức uy quyền ở các tỉnh thành phớt lờ các luật lệ được đặt ra ở Hà Nội, và các công ty quốc doanh uy quyền luôn dường như bất khả xâm phạm. Một hệ thống tư pháp xử lý một cách nhanh chóng và tàn nhẫn những người bất đồng nhưng lại thất bại thảm hại trong việc thực thi luật lệ thông thường. Trong khi giới chức chống nạn khói bụi ở Bắc Kinh đã bắt đầu đóng cửa các nhà máy và hạn chế việc sử dụng xe hơi, giới tai to mặt lớn ở Hà Nội vẫn chật vật ngăn cản người đi xe gắn máy đậu xe trên lề đường. Lòng căm phẫn âm ỉ đối với nạn ô nhiễm sẽ khiến CSVN vất vả đương đầu với các cú sốc chính trị hoặc kinh tế hơn.

Trong khi đó, triển vọng của Đồng Hới tùy thuộc vào việc du khách có trở lại vào mùa hè năm nay. Chính quyền nói rằng vùng biển này an toàn để có thể tắm trở lại, nhưng không phải ai cũng tin họ. Một ngư dân nói rằng ông đã hành nghề trở lại một thời gian, nhưng trong 5 hoặc 10 năm tới sẽ không cho mấy đứa con nhỏ của mình ăn những thu hoạch do chính ông đánh bắt.

The Economist
Trọng Khiêm dịch
Nguồn: economist.com/news/asia

Posted in: Suy Ngẫm