André Glucksmann (Liberation, Pháp) – Cách mạng không có nghĩa là dân chủ

Phạm Nguyên Trường dịch

Cách mạng làm cho tất cả mọi người đều bị bất ngờ. Bên trên hỏang lọan, còn bên dưới thì đấu tranh với nỗi sợ hãi của mình từng giây từng phút một, trong khi đó những người quan sát bên ngòai – các chuyên gia, các chính phủ, khán giả truyền hình và chính tôi - thì cảm thấy có lỗi vì không thể tiên đóan được những điều không thể tiên đóan. Đấy là nguyên nhân của tình trạng bát nháo đang diễn ra ở Pháp: phe hữu bẽ mặt và tìm cách buộc tội phe tả, còn phe tả thì cố gắng tránh giải thích nguyên nhân của việc trong một thời gian dài Ben Ali và đảng của ông ta cũng như Mubarak và đảng của ông ta vẫn là thành viên của Quốc tế xã hội chủ nghĩa. Ben Ali bị xóa tên vào ngày 18 tháng 1, nghĩa là ba ngày sau khi ông ta đã bỏ trốn. Còn Mubarak thì người ta đã hành động nhanh nhạy hơn: 31 tháng 1. Không ai dám hành động. Kể cả giới báo chí đang nhắm mắt trước tất cả các sự kiện lẫn phe hữu đang muốn thân thiện với Đảng nước Nga thống nhất đầy sức mạnh của Putin và nịnh nọt Đảng cộng sản Trung Quốc. Và thay vì hỏi về nguyên nhân của tình cảm nồng ấm với các nhà độc tài, ta phải lên án “sự im lặng của giới trí thức”.

Đáng suy nghĩ không phải là lao lên phía trước nhằm đuổi kịp và vượt sự kiện mà chính nó đã làm ta hụt hơi rồi. Xin hãy tạm quên trong chốc lát sự ngưỡng mộ lòng dũng cảm có thể vượt qua được nỗi sợ hãi của những con người đang tụ tập thành những đám đông và xem xét một cách cẩn thận những sự kiện bất ngờ, đã xóa bỏ tất cả các định kiến của chúng ta. Định kiến thứ nhất: sau khi sự phân cực có tính lịch sử của hai khối sẽ là cuộc xung đột “của các nền văn minh”. Định kiến thứ hai: thay thế cho chiến tranh lạnh sẽ là nền kinh tế duy lí hòa bình, đặt dấu chấm hết cho lịch sử đẫm máu. “Trường hợp ngoại lệ” trong thế giới Arab chứng tỏ cho người ta thấy một cách rõ ràng sai lầm của những lí thuyết bên trên: những sự kiện vừa xảy ra đã giáng một đòn chí mạng vào cái gọi là sự đoàn kết của các khối sắc tộc và tôn giáo, thí dụ như “thế giới Arab” và “thế giới Hồi giáo”. Và chúng ta đã khẳng định bao nhiêu thời gian rằng còn xung đột giữa Palestin và Israel thì tự do và dân chủ sẽ chẳng có ý nghĩa gì đối với người Arab? Từ đầu tháng 1 ở Magrib cũng nhưng trên toàn vùng Cận Đông có vẻ như người ta đã không còn chịu đựng số phận cũ nữa. Dù sao mặc lòng, xin hãy hoan nghênh đổi thay “với sự cảm thông bên cạnh lòng nhiệt tình”, như Kant đã nói về cách mạng Pháp, nhưng chúng ta sẽ không đồng ý nếu nó cứ dao động mãi.

Quả bom tưởng tượng

Quá trình toàn cầu hóa bắt đầu cuộc diễu hành trên khắp hành tinh cách đây 30 năm không chỉ giới hạn trong lĩnh vực kinh tế và tài chính. Nó truyền con vi khuẩn tự do vốn không biết biên giới là gì đi khắp nơi, con vi khuẩn này đã từng giành chiến thắng (xin hãy nhớ lại các cuộc cách mạng nhung), nhưng đôi khi nó cũng gặp phải sự kháng cự dữ dội của bộ máy chính trị-quân sự (ở quảng trường Thiên An Môn vào năm 1989 hay ở Iran vào năm 2009). Thanh niên mang tinh thần toàn cầu hóa sẵn sàng bảo vệ quan điểm của mình bằng lời nói (thường là trên không gian mạng) và hành động (thậm chí hi sinh, nếu cần). Loạt đạn ở Tunisia đã làm rung chuyển bức tường của pháo đài Ai Cập. Một cái gì đó tương tự như quả bom nguyên tử đã làm rung chuyển nền tảng của ách nô dịch có từ thời thượng cổ, nhưng hóa ra trên thực tế lại mềm yếu và như thế nghĩa là dễ bị phá hủy.

Tôi không thể nói thành lời niềm vui sướng khi chứng kiến sự cáo chung của thời đại của những ông trùm cộng sản ở Đông Âu, của Salazar, của Franko và Saddam Hussein. Thế thì tại sao tôi lại cảm thấy cay đắng khi Ben Ali chạy trốn hay sự từ chức, mà tôi hi vọng là sẽ sớm xảy ra, của Mubarak? Họ hãy tự trách mình vì đã bị dân chúng tống khứ mà không hề luyến tiếc. Tương lai bất định, bạn đọc hẳn còn nhớ rằng thay cho Shah [vua Iran – ND) là Homeini. Kết quả là gì? Liệu tôi có nên trách móc ông vua của các vị vua đó rằng ông ta đã không làm đổ đủ máu trong cuộc xung đột cuối cùng hay là đã làm đổ quá nhiều máu trong những năm trước đó?

Sự nổi dậy của phong trào quần chúng lật đổ chế độ độc tài được gọi là cách mạng. Bất kì nền dân chủ vĩ đạo nào ở phương Tây cũng đều có nguồn gốc đẫm máu, trước hết đấy là nước Pháp thời Saint-Just: “Hòan cảnh chỉ trở thành đơn giản đối với những kẻ lùi bước trước nấm mồ mà thôi”. Cái chết của chàng trai Haled Said, [người bị cảnh sát ở thành phố Aleksandria đánh đến chết] không làm cho dân chúng sợ hãi, mà ngược lại, đã trở thành cú hích cho những hành động mới. Mạng Facebook và Twitter đã trở thành một kiểu samizdat, còn một nhóm nhỏ những người sử dụng internet thì trở thành những người giương cao ngọn cờ của phong trào đối lập. Ngọn lửa, được sinh ra từ lòng nhiệt tình của những người sẵn sàng hi sinh (thí dụ như Mohhamed Buazizi ở Sidi Buzide), thiêu đốt những chế độ độc tài đang được chuyển qua không-thời gian của chúng ta. Trong thế kỉ thứ V trước Tây lịch kỉ nguyên, ở thành phó Athens, thành phố của các triết gia, người dân đã tưởng nhớ với lòng kinh trọng những người đã từng ra tay giết chết hai kẻ độc tài là Garmody và Aristogitone.

Ngây thơ

Tự do là hiện tượng đầy mâu thuẫn, trong đó có “vực sâu thăm thẳm và bầu trời cao lồng lộng” (Shelling). Hãy để cho châu Âu nói với chúng ta rằng cách mạng có thể dẫn đến bất kì cái gì, có thể dẫn đến nền cộng hòa và hạnh phúc cho tất cả mọi người, mà cũng có thể dẫn đến khủng bố, chiến tranh và xâm lược. Trong khi ở Cairo chính quyền không còn đứng vững thì ở Teheran người ta tổ chức kỉ niệm lần thứ 32 cuộc cách mạng với festival của những giá treo cổ và những vụ tra tấn dã man. Ai Cập không phải là Iran thời Homeini (Lạy chúa tôi!), không phải nước Nga thời Lenin hay nước Đức thời cách mạng xã hội chủ nghĩa dân tộc. Nó sẽ trở thành cái mà giới trẻ khao khát tự do và giao lưu, tổ chức Huynh đệ Hồi giáo, quân đội bất hòa và thiếu tự tin cũng như những người giàu và người nghèo với mức sống cách nhau một trời một vực, biến nó thành.

Xin hãy tự suy nghĩ: 40% dân chúng Ai Cập đói ăn, 30% mù chữ. Dĩ nhiên tất cả những chuyện này sẽ làm cho việc thiết lập nền dân chủ trở thành khó khăn, nhưng không phải là bất khả thì vì nếu không thì người dân Paris đã không thể chiếm được ngục Bastilli. Xin đưa thêm vào đây sự kiện là 82% (số liệu năm 2010) người Hồi giáo Ai Cập ủng hộ áp dụng luật Sharia và ném đá cho đến chết những người vợ ngọai tình, 77% coi việc chặt tay kẻ cắp là bình thường, 84% ủng hộ án tử hình đối với những người bỏ đạo. Những kết quả như thế rõ ràng là đã xóa sạch các dự đóan quá lạc quan và ngây thơ.

Pháp phải cần tới gần hai thế kỉ mới có thể đi hết đọan đường từ cuộc cách mạng thứ nhất đến khi thiết lập được chế độ dân chủ và nhà nước cộng hòa thế tục. Liệu Nga và Trung Quốc có thể tiến nhanh hơn … hay là nói chung có đạt được mục tiêu này. Ngay cả Mĩ, họ thành thực tin rằng đã giải quyết được trong vòng mười năm, trên thực tế họ đã lầm lẫn lớn: họ đã phải trả giá bằng cuộc nội chiến khủng khiếp, bằng cuộc đấu tranh giai cấp và cuộc chiến vì quyền công dân – tức là hai thế kỉ hận thù.

Cách mạng và tự do không nhất định phải có nghĩa là dân chủ, tôn trọng quyền của thiểu số, bình đẳng giới và quan hệ hửu hảo với các dân tộc khác. Tất cả đều phải đấu tranh mới có được. Cần phải hoan nghênh các cuộc cách mạng ở Arab, vì chúng đặt dấu chấm hết cho sự nhẫn chục của nhiều dân tộc khác. Nhưng chúng ta không được ngủ quên trên những lời ngợi ca: ai cũng thấy hiểm nguy và de dọa vẫn còn hiện diện khắp nơi. Chỉ cần nhớ lại lịch sử của chính mình: tưởng lai vẫn là thứ không thể nói trước được.

Nguồn: Qui dit révolution ne dit pas d’emblée démocratie, 07/02/2011 17:41

Dịch từ bản tiếng Nga tại địa chỉ: http://inosmi.ru/africa/20110208/166364414.html

André Glucksmann – một trong những triết gia đương đại nổi tiếng nhất của Pháp, đại diện của trường phái Triết học mới.

Posted in: Phạm Nguyên Trường