World Cup, sự bất lực từ vị trí bên lề và một mỹ học khác về Tổ quốc

Nguyễn Hoàng Văn

Không phải là người cuồng nhiệt với bóng đá nên tôi vẫn thường theo dõi World Cup một cách tuỳ hứng, cầm chừng, hoàn toàn không dính vào mấy trò cá cược, cho đến World Cup năm nay. Chú ý hơn, tôi còn hồi hộp như một tay cá cược hạng nặng đã vung hết vốn liếng và ngày mai vào đường bay bất định của trái bóng, thế nhưng ấn tượng sâu đậm nhất, day dứt như một ám ảnh, đã không đến từ hướng bóng bất ngờ, những bàn thắng bàn thua nghẹt thở bất ngờ. Cái làm tôi chú ý là hình ảnh thẫn thờ hay chờ chực nổ tung của những nhà huấn luyện, trái tim và linh hồn của trận đấu nhưng bó tay, bất lực bên lề một trận đấu.

Tôi săm soi để ý dẫu họ chỉ thấp thoáng mờ nhạt bên lề, hiu hắt chìm khuất dưới một núi những cổ động viên rực rỡ, ồn ào. Tôi để ý từng phản ứng, cử động. Tôi săm soi từng vẻ mặt, nét mày. Banh lên, họ đờ người nín thở, mồm há hốc, mắt căng ra, chờ đợi. Sân nhà bị đối phương tràn ngập, cái ghế ngồi hoá thành lò lửa, họ nhấp nhổm, không yên. Đội hình loạng choạng, họ giận dữ gào thét, vung tay ra dấu chỉnh đốn thế trận. Một cú sút cháy lưới đối phương, khí sắc căng cứng trên mặt họ bùng ra, vỡ oà, tay vung lên đấm vào không khí. Đường bóng căng như dây đàn bay vọt sà ngang trong gang tấc, họ hụt hẫng tiếc nuối, tay chùng xuống, vô hồn. Khoảnh khắc cuối, một sai lầm không đáng của hàng phòng ngự khiến công khó trong 90 phút trôi sông đổ biển, họ bùng dậy phẫn nộ hay họ rũ xuống đớn đau.

Là trái tim đội bóng, họ nắm bắt sở trường của từng cầu thủ để tạo nên nhịp đập chung cho toàn đội. Bóng đá là trò chơi tập thể, ở đó nhiệm vụ của họ là tạo nên sức mạnh chung như là bệ phóng để từng tài nghệ thăng hoa và khai thác từng tài nghệ cá nhân như là chất xúc tác cho sức mạnh chung toàn đội. Bóng đá là một dự án chung mà nhiệm vụ của họ là kết nối các cầu thủ lại thành một khối để bất cứ thao tác nào với trái bóng cũng phải mang tính cộng đồng, nghĩa là phải nằm trong khả năng phán đoán của đồng đội. Bóng đá là một trận chiến mà bất cứ một lơ là cá nhân nào cũng có thể dẫn đến cái giá chung tập thể, bởi các cầu thủ của họ không những phải chu toàn nhiệm vụ tại vị trí phân định mà còn phải bảo đảm mối liên lạc giữa các tuyến để có thể làm chủ nhịp điệu của thế trận, có thể lèo lái cuộc chơi theo ý đồ chiến thuật của mình.

Chỉ hiểu lõm bõm mấy lý thuyết sơ đẳng về nghề nghiệp của họ, tôi có thể hiểu tại sao tôi chú ý đến họ. Bởi như họ, tôi và bạn, những người Việt bình thường với mối ưu tư thường tình về đất nước của mình, ai cũng ý thức rất rõ về thế trận nhưng đành chịu, bó tay, bất lực đứng ở vị trí bên lề. Tại sao trận đấu lại có thể diễn ra như thế này? Tại sao đội hình lại rời rạc, loạng choạng, thiếu ăn ý như vậy? Tại sao cứ tiếp tục cái đấu pháp lỗi thời, không những vô hiệu lực mà còn phản tác dụng kia? Tại sao có thể buông xuôi, để mặc những máu, mồ hôi và nước mắt trôi sông đổ biển trong phút chốc? Tại sao, tại sao và tại sao. Hàng loạt câu hỏi nhức nhối nối tiếp nhau, như thác, gầm gừ trong đầu chúng ta, như sấm và, vô hình trung, chúng ta bỗng hoá thành của những nhà huấn luyện đang muốn nổ tung cái đầu của mình ra với ý tưởng xốc lại đội hình, chỉnh đốn lại thế trận, ấn định lại đấu pháp nhưng đành, đau đớn và phẫn nộ, bó tay bất lực đứng nhìn từ vị trí bên lề.

Nhưng đó không đơn thuần là chuyện hư bột hư đường với “vinh dự quốc gia”, của một đội tuyển bóng đá quốc gia. Vinh dự ấy chỉ có hiệu lực bốn năm trong khi chúng ta thì đau với mối nguy đang đe doạ sức sinh tồn của dân tộc có hiệu lực ngàn vạn năm. Cái trận đấu quốc tế về chủ quyền quốc gia, đang nằm trong tay một “đội tuyển chính trị quốc gia”.

Danh chính ngôn thuận thì, như một chính quyền đã được Liên Hiệp Quốc công nhận, cái “đội tuyển chính trị” trong trận đấu này chính là đội hình “Cộng hoà Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam” (CHXHCNVN) và, như những cổ động viên đã phó thác toàn bộ vốn liếng và ngày mai, chúng ta đang đau đớn chứng kiến lối đá lạ lùng của một đội bóng lạ lùng.

Đó là một trận đấu mà đội trưởng hoàn toàn mất tích, hậu vệ không dám cản banh, trung vệ đòi làm trọng tài biên trong khi tiền đạo thì, mãi đến nay, chỉ có mỗi một thao tác duy nhất là… sút vào lưới nhà. Sự lạ lùng không chỉ giới hạn trên sân. Nó lan ra cả bốn phía khán đài khi cổ động viên nửa được van lơn, nửa bị đe nẹt, viện cớ những holligan cò mồi, là phải câm họng, không được công khai cổ động đội nhà. Trên hết là mục tiêu, chiến thuật. Thay vì tạo ra nhịp điệu thế trận của mình để hoá giải đấu pháp của đối phương, đội tuyển này lại ra sân như muốn phục vụ cho ý đồ chiến thuật của đối phương.

Bất cứ trận đấu hay dự án nào cũng cần phải một vị trí đầu đàn. Nếu, trên thực tế, vai trò đội trưởng phải thuộc về Tổng Bí thư thì, trên danh nghĩa, đó lại là vị trí của Chủ tịch nước. Thế nhưng “trên thực tế” hay “trên danh nghĩa”, Tổng Bí thư hay Chủ tịch, đội trưởng nào cũng không dám ra sân. Cả hai đều vắng mặt, như hai tên đào ngũ. [1]

Đội trưởng tự nhận thẻ đỏ từ đầu và những cầu thủ khác thì ra sân với tấm thẻ đỏ lơ lửng trên đầu, một thứ vòng kim cô hay một thứ lưỡi gươm Democles. Chủ tịch Quốc hội, trên lý thuyết, là nhân vật có vai trò tập hợp sức dân, thể hiện ý nguyện và lòng dân nên, do đó, có thể xếp vào hàng hậu vệ. Thế nhưng đây lại là một hậu vệ nhát banh. Thỉnh thoảng y quay mặt sang hai phía khán đài hếch mũi nhăn mặt như muốn pha trò nhưng nhiệm vụ thực sự của mình thì thoái thác và lảng tránh. Hoàn toàn không dám cản banh, chỉ một “nghị quyết” về Biển Đông thôi, y cũng són dái.

Quan trọng không kém là Thủ tướng. Có trách nhiệm điều phối chính quyền, điều phối các hoạt động phân phối và quản trị tài nguyên, nhân vật này cần đứng vào vị trí trung vệ, cầu nối giữa tuyến dưới và tuyến trên, cái vai trò cực kỳ quan trọng khi vừa kiến tạo những đợt tấn công vừa đóng vai trò tiếp ứng cho hàng phòng ngự. Thế nhưng va cũng chẳng đảm nhiệm được tý ty phần trăm nhiệm vụ trên phần đất phân định mà chỉ thấy lăng xăng ở dọc đường biên. Thỉnh thoảng va tạt sang nước này nước kia để, hoặc phát biểu dăm câu, hoặc hăm he sẽ có hành động pháp lý dăm câu. Tất cả chỉ có vậy. Chỉ hăm thôi, và chỉ hăm khi đã dạt ra biên. Va tuyệt đối không dám thực hiện cú sút phạt đáng ra được hưởng từ những lỗi mà mình đã phất cờ từ vị trí trọng tài biên.

Vai trò xông pha trận mạc ắt phải thuộc về Đại tướng – Bộ trưởng Quốc phòng. Và để tương xứng với hậu vệ sợ banh và trung vệ sợ tuột dây giày, ông tiền đạo – Đại tướng này lại lúng ta lúng túng với ngọn cờ trắng trong tay như có thể thấy ở bài diễn văn “giải quyết song phương” trong Diễn đàn An ninh Á châu Shangri-la tại Singapore. Không chỉ đẩy cổ động viên Nhật – Mỹ vào tình thế việt vị, há miệng mắc quai, tiền đạo ấy đã biến cú đá phạt lẽ ra phải hướng vào lưới địch thành cú sút ngược bắn vào khung thành nhà!

Không dám tổ chức các đợt tấn công đã đành, đội tuyển chính trị ấy còn e dè khép nép như thể sợ rằng trọng tài sẽ cho mình hưởng quả phạt đền. Đội tuyển chính trị CHXHCNVN đã ra sân như sợ rằng mình sẽ… thắng. Thiên về phòng ngự hay tấn công, đội bóng nào cũng nhập cuộc với giấc mơ chiến thắng hay thực tế hơn theo cán cân thực lực là giảm đến mức tối thiểu số bàn thua. Không đấu pháp, không huấn luyện viên và không đội trưởng nhưng, với bóng dáng lộ liễu của một trùm cá độ không thèm ra mặt, đội bóng này ra sân như muốn… tối đa số hoá số bàn thua.

Mỗi chú bé đều nằm mơ ngựa sắt
Mỗi con sông đều muốn hoá Bạch Đằng
(“Tổ quốc bao giờ đẹp thế này chăng?” – Chế Lan Viên)

Nếu những đứa trẻ còn biết mơ ngựa sắt thì những nhà lãnh đạo quốc gia này lại bằng lòng với… ngựa gỗ, thứ ngựa đồ chơi sản xuất trong những công xưởng rẻ tiền Trung Quốc, chỉ có thể lắc tới lắc lui cái nhịp điệu chán phèo đã lên dây cót sẵn của nhà sản xuất Trung Quốc; hết lắc về sự cân bằng giữa “chủ quyền” với “tình hữu nghị” thì lắc đến sự cân bằng giữa “hoà bình ổn định” và nguy cơ “phức tạp hoá vấn đề”. Nếu chú bé Làng Gióng trong truyền thuyết vươn mình hoá thành người khổng lồ phóng lên lưng ngựa sắt đi giữ nước thì hôm nay chúng ta chứng kiến những nhà chính trị trong tuổi trưởng thành hoá thân thành trẻ con giữ nước. Sợ, không dám làm “Thánh” trên sân đấu, họ lẩn vào bốn phía khán đài để làm những ông thánh ăn vụng với từng nhóm nhỏ khán giả / cử tri. Họ “sẽ” bảo vệ chủ quyền thế này. Họ “sẽ” lấy lại những gì đã mất thế kia. [2] Họ nói thánh nói tướng bằng thì tương lai trong khi ngôn ngữ cho hiện tại thì mập mờ và gian trá, ngầm đe nẹt và ra mặt van lơn, rằng hãy “yên tâm / tin tưởng”, rằng phải “tự chế / đừng để bị lôi kéo / kích động”, rằng “không nhất thiết” phải công khai hò hét các khẩu hiệu đòi hỏi chủ quyền. Ngựa sắt của Thánh Gióng, với họ, chỉ còn lại là ngựa gỗ và con sông Bạch Đằng “tự cổ huyết do hồng”, cơ hồ, chỉ còn là một con kênh Nhiêu Lộc đen ngòm.

Chế Lan Viên viết mấy câu thơ “mơ ngựa sắt” ấy vào thập niên 60, cái thời mà hào quang của Pelé rực rỡ trên đấu trường quốc tế và danh tiếng của Đỗ Thới Vinh cùng Phạm Văn Rạng tỏa sáng trên sân cỏ Á châu. [3] Từ những hào quang ấy nhà văn Duyên Anh đã thổi bùng ước mơ World Cup và “vinh dự Việt Nam” vào tâm hồn của thế hệ trẻ em thời ấy, qua những câu chuyện dành riêng cho trẻ em. [4]

Duyên Anh chỉ viết truyện riêng cho trẻ em thôi chứ chưa đạt tới tầm cỡ của một nhà văn vừa viết cho trẻ em, vừa viết cả cho những ai “đã từng là trẻ em”. Dẫu vậy tôi vẫn muốn sống lại những khát vọng hồn nhiên của cái thời… chưa từng là người lớn, cái khát vọng mà, nói theo Chế Lan Viên là “mơ ngựa sắt”, và nói theo Duyên Anh là “Mơ thành người Quang Trung”.

Trong giấc mơ đó Đội tuyển Việt Nam Cộng hoà, với những cầu thủ trụ cột như “Bồn lừa” và “Chương còm”, diễn tả như những đứa em từng hâm mộ “anh Vinh / anh Rạng”, đã chiến thắng vô địch thế giới Brazil ngay trên sân Brazil. Và trong giấc mơ đó những tuyển thủ Việt Nam không chỉ khiến một danh thủ lẫy lừng như Pelé và đất nước Brazil phải tâm phục khẩu phục mà còn khiến người Pháp phải tự cảm thấy xấu hổ, cúi đầu xin lỗi người Việt về 80 năm đô hộ.

Đó không chỉ là vinh quang sân cỏ và hành động ngoại giao tưởng tượng kia chỉ là một cái cớ bởi sâu thẳm trong đó là ước mơ đau đáu về một nước Việt Nam mạnh mẽ ngẩng đầu, không ai dám khinh nhờn, không bị ai ức hiếp, một ước mơ không phải là xa vời lắm nếu chúng ta nhìn vào những nước Á châu như Nhật hay Nam Hàn ngày nay. Con hơn cha là nhà có phúc, nếu những Đỗ Thới Vinh và Phạm Văn Rạng có thể đạt đến trình độ thượng thặng của nền bóng đá Á châu ở thập niên 60 thì những thế hệ tiếp nối cũng có thể đi xa hơn đàn anh mình và, tệ ra, cũng có thể tiến tới World Cup như Nhật hay Nam Hàn chứ? Và nếu, năm 2008 nguyên Thủ tướng Úc Kevin Rudd từng đứng ra xin lỗi những thế hệ thổ dân bị đánh cắp, năm 1998 nguyên Tổng thống Mỹ Bill Clinton đã đứng ra xin lỗi Phi châu về về tệ buôn bán nô lệ da đen, thì viễn ảnh về việc người Pháp đứng ra xin lỗi về hành động thực dân của cha ông họ ngày trước cũng là điều mà chúng ta có thể kỳ vọng chứ?

Và bây giờ cũng tại Brazil, cũng ngay trong mùa World Cup, cái tên Việt Nam lại được nêu lên, nhưng như một vết nhục: “It’s the World Cup, not a friendly in Vietnam”. [5] Đó là World Cup chứ không phải một trận giao hữu tại Việt Nam, có người Việt bình thường nào mà không cảm thấy đau khi Raúl Albiol, một tuyển thủ Tây Ban Nha, trong cuộc phỏng vấn của tờ The Guardian trước trận đấu chỉ mang ý nghĩa thủ tục với đội tuyển Úc để rồi lên đường về nước, đã lôi tên đất nước mình ra như là hạng vứt đi của nền bóng đá thế giới, cái nơi thua chẳng sao mà thắng cũng chả vinh dự gì? Nếu trên sân bóng đá, đội tuyển Việt Nam đã đồng hoá cái tên đất nước như là trình độ đáy hạng của thế giới thì, trên bản đồ bang giao quốc tế, qua cuộc tranh chấp chủ quyền mà chúng ta đang chứng kiến, “đội tuyển chính trị” Việt Nam đã biến cái tên Việt Nam thành một mục tiêu của sự… thương hại.

Sự thương hại bao giờ cũng chỉ ban phát cho hạng người không thể ngóc đầu và, cơ hồ, trên muôn mặt đời sống, chúng ta chỉ đối mặt với những tình huống phải cúi đầu. Chưa bao giờ phẩm giá Việt Nam bị hạ thấp như hôm nay. Chúng ta tủi nhục cúi đầu khi người Nhật và người Thái dựng những biển cấm bằng tiếng Việt. Chúng ta nhục nhã chứng kiến cảnh “đội tuyển chính trị quốc gia” líu ríu cúi đầu, cúi đầu khi sinh mạng và tài sản của người dân bị trắng trợn xúc phạm, cúi đầu cả khi chủ quyền quốc gia bị ngang nhiên xâm phạm. Và lời xin lỗi về 80 năm thực dân sẽ là một giấc mơ rất xa vời khi mà, không cần đợi những thế lực thực dân đến bắt người Việt làm nô lệ lần nữa, chính cái đội tuyển chính trị kia đã hiện nguyên hình là một thế lực thực dân.[6]

Cái gì đã đẩy đất nước chúng ta đến mức tận cùng của sự nhu nhược, sa đoạ và hèn yếu này?

Tôi nghĩ đến những bài thơ trên của Chế Lan Viên, “Tổ quốc bao giờ đẹp thế này chăng?”:

Hỡi sông Hồng tiếng hát bốn nghìn năm!
Tổ quốc bao giờ đẹp thế này chăng?
– Chưa đâu! Và ngay cả trong những ngày đẹp nhất
Khi Nguyễn Trãi làm thơ và đánh giặc,
Nguyễn Du viết Kiều, đất nước hoá thành văn,
Khi Nguyễn Huệ cưỡi voi vào cửa Bắc.
Hưng Đạo diệt quân Nguyên trên sóng Bạch Đằng…
Những ngày tôi sống đây là ngày đẹp hơn tất cả
Dù mai sau đời muôn vạn lần hơn…

Bài thơ được viết vào năm 1965, là thời của chiến tranh chia cắt và Tổ quốc có thể nào “đẹp” trong cái hình hài quằn quại đau đớn vì cắt xẻ và xung đột ấy? Nhưng với nhà thơ thì Tổ quốc không chỉ rất “đẹp”, mà là “đẹp nhất” bởi, từ góc nhìn lịch sử:

Có phải cha ông đến sớm chăng và cháu con thì lại muộn?
Dẫu có bay giữa trăng sao cũng tiếc không được sống phút giây bây giờ
Buổi đất nước của Hùng Vương có Đảng,
Mỗi người dân đều được thấy Bác Hồ…

và bởi, từ góc nhìn riêng:

Ôi! Trường Sơn vĩ đại của ta ơi!
Ta tựa vào ngươi, kéo pháo lên đồi,
Ta tựa vào Đảng ta, lên tiếng hát,
Dưới chân ta, đến đầu hàng Đờ-cát,
Rồng năm móng vua quan thành bụi đất,
Mỗi trang thơ đều dội tiếng ta cười!

Tiếng cười dẫu có “dội” trang thơ đến đâu đi nữa thì Tổ quốc cũng cần phải đi lên, phải đẹp hơn mỗi ngày và có thế hệ nào mà không mong mỏi rằng con cháu sẽ đi xa hơn mình? Thế nhưng Tổ quốc đã vươn đến cái đỉnh cao mà quá khứ không thể so sánh, tương lai không thể vượt qua, vĩnh viễn, muôn vạn năm sau, Tổ quốc không thể nào “đẹp” và “đáng sống” hơn. Khi thế hệ đi trước có thể kiêu ngạo đến mức hẹp hòi và ích kỷ trong quan niệm về cái “đẹp” của Tổ quốc như thế thì, ắt hẳn, phải có một sự lệch lạc nào đó trong nhận thức của họ về cái “đẹp” ấy.

Nói một cách khác là sự lệch lạc trong mỹ học về Tổ quốc.  Mỹ học là triết học về cái đẹp. Nếu cái đẹp bao giờ cũng tùy thuộc vào phối cảnh của đối tượng và sự tương tác giữa con mắt thưởng ngoạn với đối tượng thì cái đẹp của Tổ quốc cũng vậy. Nó tùy thuộc vào phối cảnh của đất nước. Và nó tùy thuộc vào sự tương tác từ những con mắt nhìn vào. Nghĩa là tuỳ thuộc vào “nhận thức” về Tổ quốc.

Nhận thức về Tổ quốc hình thành trong đầu chúng ta từ những bài học địa lý và lịch sử đầu tiên. Những bài địa lý dạy chúng ta hình hài thân xác Tổ quốc trên ý nghĩa không gian và những bài sử cho chúng ta nhìn ra “linh hồn” của Tổ quốc trên khía cạnh thời gian. Chúng ta học để ý thức được nhiệm vụ của mình cho một Tổ quốc ngày càng đẹp hơn, cao cả hơn. Nhưng chúng ta còn học để hiểu rằng cái đẹp và sự cao cả của Tổ quốc phải đặt trong ý nghĩa tương liên giữa thời gian với không gian. Tổ quốc hôm nay phải hơn ngày hôm qua và sẽ không là gì so với ngày mai, tất nhiên. Nhưng trên nghĩa cạnh tranh / sinh tồn, Tổ quốc còn phải đẹp và cao cả hơn trên ý nghĩa không gian, phải “hơn” theo một tốc độ để không bị tụt hậu so với thế giới và láng giềng, nghĩa là phải “hơn” trong cái nhìn đồng đại. Khu biệt hoá không gian chỉ để “đẹp hơn” trên khía cạnh thời gian là một sự lệch lạc. Nhìn ra cái “đẹp” ở thân xác và linh hồn rướm máu của Tổ quốc trong chiến tranh chia cắt cũng là một sự lệch lạc. Sự lệch lạc nối tiếp lệch lạc này, ắt hẳn, phát sinh từ những bài học địa lý và lịch sử lệch lạc.

Nhưng đó không chỉ đơn thuần là những bài học cụ thể trong một cuốn sách giáo khoa cụ thể, như cuốn sách địa lý mà Trung Quốc vừa mới trưng ra như một bằng chứng trong tập hồ sơ trình lên Liên Hiệp Quốc. [7] Những bài học cụ thể đã quan trọng. Nhưng quan trọng hơn là “cách học”, như một “sợi chỉ đỏ xuyên suốt” hệ thống giáo huấn, thứ “bài học” cao nhất, mang tính “chỉ đạo nhất” như bài học “địa lý quốc gia” mà lãnh tụ Hồ Chí Minh đã nêu ra trước cơ cấu quyền lực cao nhất của chế độ, chẳng hạn. Cái bài học đã được ông ta diễn đạt thành vè như là lời giáo đầu cho bài diễn văn “phát triển nông – công nghiệp” tại Hội nghị Trung ương Đảng ngày 16 tháng Tư năm 1962:

Nước ta ở về xứ nóng, khí hậu tốt,
Rừng vàng biển bạc, đất phì nhiêu.
Nhân dân dũng cảm và cần kiệm,
Các nước anh em giúp đỡ nhiều

Thì “rừng”, “biển” và “nhân dân” nhưng còn “các nước anh em”, cái thế giới xã hội chủ nghĩa mà “anh em” gần nhất thì hoá thù chỉ trong vòng chưa đầy hai thập niên sau đó, còn phần còn lại thì chỉ có thể sống sót chỉ thêm một thập niên sau đó? Trong khi sẵn sàng “đốt cháy cả dãy Trường Sơn”, sẵn sàng hy sinh nguyên một thế hệ “hay hơn nữa” để đạt đến những mục tiêu chính trị, lãnh tụ ấy lại không thể nhìn xa hơn thời của mình chỉ một thế hệ. Nhưng vấn đề ở đây không phải là cái viễn kiến ấu trĩ của ông ta. Vấn đề là cái mỹ học lệch lạc về Tổ quốc của ông ta.

Để tồn tại và phát triển thì đất nước, và mọi dự phóng cho đất nước, phải được đặt trong phối cảnh trần trụi và khắc nghiệt của nó với những thách thức mà đất nuớc đã, đang và sẽ phải đối phó. Nhưng như một kẻ viễn mơ, ông ta đã tô vẽ Tổ quốc bằng cách thoát ly, kéo Tổ quốc tách ra khỏi ràng buộc lịch sử – địa lý ngàn đời để đẩy đến với thế giới “anh em” tồn tại chỉ có mấy đời. Ông ta nhắm mắt vin vào chỗ dựa chính trị của ông ta, của những “đội tuyển chính trị” nối gót ông ta, một kiểu… ký sinh chính trị. Đến lượt, cái hệ thống ký sinh trùng chính trị này lại là chỗ dựa cho những người có thể sảng khoái “dội” tiếng cười giữa những tan nát thương đau, bất kể thế nào, họ phải “dội tiếng cười” để Tổ quốc của riêng họ phải trở nên đẹp nhất.

Thì cũng gọi là Tổ quốc, nhưng đó là một thứ Tổ quốc không còn là… Tổ quốc nữa, thứ Tổ quốc phản trắc và lừa mị. Tổ quốc chúng ta hình thành trên mảnh đất khắc nghiệt về địa lý thiên nhiên và trắc trở về địa lý – chính trị, phải luôn luôn đối phó với một láng giềng mạnh gấp mấy lần, thể hiện qua mối xung đột truyền thống đã lưu dấu lịch sử với 1000 năm đô hộ và vô số những cuộc chiến nối tiếp nhau trong hơn 1000 năm sau đó. Tổ quốc của họ thì phải ký sinh vào Tổ quốc của những tên thực dân đã từng giày xéo đất nước chúng ta trong 1000 năm đô hộ, đã liên miên xâm lăng, liên miên gây chiến với chúng ta trong suốt hơn 1000 năm nối tiếp. Bây giờ, cả khi “láng giềng ý thức hệ” ấy đã hiện nguyên hình là một “láng giềng địa lý” thô bạo, đang xắn tay nối dài cái bề dày xâm lược đó, họ vẫn cố bám víu, ký sinh.

Hậu quả nhãn tiền từ mối quan hệ ký sinh chính trị này là trận đấu đầy… phản trắc về chủ quyền. Đội tuyển chính trị ấy biết thi đấu như thế nào đây khi đối thủ của họ lại là chỗ dựa “anh em” cuối cùng của họ? Những tuyển thủ trong đội bóng ấy phải phòng thủ, phải tấn công và phải phối hợp với nhau như thế nào đây khi đối phương trên sân chính là ông trùm cá độ đang bảo kê cho sự tồn tại họ, bảo kê cho hôm nay và cho ngày mai của họ, cái ngày mai đã hình tượng hoá một cách thô tục như là cái “sổ hưu đang có” hay “sẽ có” mà họ thầm thì hô hào như một đám ăn vụng là phải quyết tâm giữ gìn cho bằng được? [9]

Và như thế, trong khi muốn nổ tung cái đầu của mình ra truớc những lệch lạc về đội hình và đấu pháp của trận đấu, chúng ta lại bặm môi nuốt nước mắt và kìm nén tiếng gào trước những trận càn quét hung hãn của đối phương trên vùng cấm địa. Chúng ta muốn bật khóc trước hình ảnh tả tơi rách nát của khung lưới thành nhà. Chúng ta nhói lòng, muốn gào lên thật to trước những thương tích bầm dập mà những thủ thành chịu đựng. Những tuyển thủ được chế độ trả lương cao nhất đã đào ngũ, đã dạt ra biên hay lăng xăng làm trò hề trên khán đài và vùng đất trước khung thành đã bị bỏ ngỏ. Chỉ còn lại những những cảnh sát biển, những nhân viên kiểm ngư và những ngư dân. Những nhân viên cảnh sát và kiểm ngư còn lâu mới hưởng được bổng lộc cao ngất của chế độ. Và nhất là những ngư dân hiền lành, chất phác. Sau một thời dài bị bỏ quên trong thân phận đứa con bị bỏ chợ, họ lại được khuyến dụ ra nơi đầu sóng ngọn gió để góp phần bảo vệ chủ quyền, chỉ để tiếp tục gánh chịu tình cảnh của đứa con bỏ chợ: bị đối phương vờn như vờn bóng, muốn hủy hoại tài sản thì huỷ hoại, muốn hành hung thì hành hung, muốn bắt cóc thì cứ việc còng tay.

Chưa lúc nào Tổ quốc chúng ta yếu hèn như lúc này và Chế Lan Viên, tác giả bài thơ xem như một thành tựu và như một tuyên ngôn của thứ mỹ học khác về Tổ quốc ấy, đang ở đâu? Đang tiêu dao ở miền cực lạc nào đó hay đã đến gặp “cụ Mác, cụ Lê” như là lãnh tụ chính trị có tầm nhìn không quá 20 năm nhưng tên tuổi vẫn sánh ngang hàng với tổ phụ đã lưu tên cả mấy ngàn năm?

Hỡi những người Việt Nam vẫn còn xem vua Hùng là tổ phụ, vẫn muốn mình và con cháu mình có thể sống với tư thế ngẩng đầu, hãy đốt thứ “tuyên ngôn” về “Tổ quốc” trên như một thứ vàng mã để khấn lên cái sự thật mà bất cứ ai cũng thấy được; hãy đốt và khấn như một nghi thức trừ tà, nghi thức đầu tiên của nỗ lực thanh tẩy những nguyên nhân của sự yếu hèn để hướng một Tổ quốc toàn vẹn, đẹp hơn, và cao cả hơn:

Tổ quốc có bao giờ nhục thế này chăng?

10.7.2014

Chú thích và tài liệu tham khảo

[1] Những lãnh tụ như Nguyễn Phú Trọng, Trương Tấn Sang chưa hề chính thức tuyên bố về Biển Đông, chỉ tuyên bố vớ vẩn quanh các cuộc tiếp xúc với cử tri.

[2] Trưởng ban Nội chính Trung ương Đảng Nguyễn Bá Thanh khẳng định với cử tri Đà Nẵng; “Nhất định chúng ta sẽ lấy lại tất cả những gì đã mất và sẵn sàng đối phó với mọi tình huống xấu nhất có thể xảy ra.

[3] Phạm Văn Rạng (1934 – 2008): Thủ môn, đã được Liên đoàn Bóng đá Á châu (AFC) bình chọn là “Đệ nhất thủ môn Á châu”. Từ năm 1952 đến 1964 ông là thủ môn chính của đội tuyển VNCH và đã tham dự các đại hội thể thao SEAP Games 1959, 1963, 1965; các giải Á Vận hội 1958 và 1962, Cúp Merdeka từ năm 1958 đến năm 1962. Góp phần đem về cho đội tuyển VNCH một huy chương vàng, hai huy chương đồng SEAP và hai giải tư Á châu. Năm 1964 Phạm Văn Rạng giải nghệ, chuyển ngạch sang làm công chức ngành quan thuế. Nhưng năm 1966 AFC thành lập đội tuyển Á châu và HLV trưởng Lý Huệ Đường (Hồng Công) bỏ công thuyết phục Phạm Văn Rạng làm thủ môn, dù ông đã giải nghệ hai năm. Sau 1975 ông sống khá chật vật và qua đời năm 2008 trong cảnh cô đơn và nghèo túng.

Đỗ Thới Vinh (1940 – 1990?], từng đứng vào đội hình đội tuyển Á châu cùng với Phạm Văn Rạng. Rất được khán giả Malaysia hâm mộ nhờ phong cách thi đấu mã thượng. Ông là cầu thủ có 13 năm liên tục là tiền vệ của đội tuyển VNCH với 118 trận đấu quốc tế, 11 lần tham dự giải Merdeka (1957 – 1969), 6 lần dự giải Ðông Nam Á Vận hội (SEAP Games), 6 lần có mặt ở giải King’s Cup của Thái Lan, 2 lần dự Á Vận hội. Sau năm 1975 cuộc sống của Ðỗ Thới Vinh trở nên bần hàn và ông qua đời vào đầu thập niên 90 nhưng không rõ năm nào. Từ năm 2002 người hâm mộ cũ vẫn vẫn đều đặn tổ chức các “trận đấu tưởng niệm Đỗ Thời Vinh” nhân ngày giỗ ông.

[4] Các nhân vật trẻ con như “Bồn Lừa” với tài lừa banh và “Chương Còm” với tài “bắt gôn”, xuất hiện trong nhiều tác phẩm như Dzũng Đa Kao, Thuở mơ làm Quang Trung, Gấu Rừng , liên quan đến câu chuyện kể trên là Bồn Lừa, tác phẩm mang tên nhân vật chính. Bồn Lừa có khi được tác giả gọi là “Vinh em”, còn “Chương Còm” được gọi là “Rạng em”, ý muốn nói đó là những thế hệ tiếp nối, hậu duệ của hai bậc đàn anh.

[5] “Raúl Albiol has dismissed suggestions that already-eliminated Spain’s match against Australia in Curitiba on Monday does not matter, saying that they must win their final game to avoid finishing bottom of their group. “It’s the World Cup, not a friendly in Vietnam,” he said. Both Albiol and Manchester City’s David Silva also confirmed that they plan to continue with the national team after the tournament.” (The Guardian, 22.6.2014)

[6] Nguyễn Hoàng Văn, “Thực dân, nô lệ, ăn mày”, talawas 10/6/2010, in lại trong Nguyễn Hoàng Văn (2014), Ngôn ngữ và quyền lực, Người Việt, California

[7] “China uses Vietnamese textbook to back claim in South China Sea dispute”, CNN 11/6/2914

[8] Bài nói chuyện tại Hội nghị lần thứ bảy của Ban Chấp hành Trung ương Đảng Lao động Việt Nam (khoá III) ngày 16.4.1962, đăng báo Nhân dân ngày 20-6-1962. Tập hợp lại trong Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 10, trang. 543)

[9] Bài nói chuyện của Đại tá-PGS-TS-NGƯT Trần Đăng Thanh, Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng giảng về Biển Đông cho các các lãnh đạo Đảng ủy khối, lãnh đạo Đảng, Tuyên giáo, Công tác chính trị, Quản lý sinh viên, Đoàn, Hội thanh niên các trường Đại học-Cao đẳng Hà Nội, trong có ba điều chú ý: Mỹ là kẻ thù muốn lợi dụng “ta”, Trung Quốc từng đánh “ta” nhưng có ơn với “ta”, bảo vệ CHXN là bảo vệ sổ hưu đang có hay sẽ có của từng người trong “chúng ta”.

© 2014 Nguyễn Hoàng Văn & pro&contra

Read more »

Những hứa hẹn Viễn Đông: Tại sao Washington phải tập trung vào châu Á

Kurt M. Campbell và Ely Ratner

Trần Ngọc Cư dịch

Hoa Kỳ đang bước vào giai đoạn đầu của một đề án quốc gia quan trọng: tái định hướng chính sách đối ngoại của mình để dồn thêm quan tâm và nguồn lực vào khu vực châu Á-Thái Bình Dương. Việc trình bày lại một cách có hệ thống các ưu tiên của Mỹ đang diễn ra trong một giai đoạn mà Mỹ khẩn thiết đánh giá lại các vấn đề chiến lược, sau hơn một thập kỷ lún sâu vào khu vực Nam Á và Trung Đông. Việc này đặt cơ sở trên quan niệm cho rằng lịch sử của thế kỷ 21 phần lớn sẽ được viết tại châu Á-Thái Bình Dương, một khu vực sẵn sàng đón chào sự lãnh đạo của Mỹ và sẽ tưởng thưởng cho sự tham gia của Mỹ bằng một lợi nhuận tích cực trên các đầu tư chính trị, kinh tế, và quân sự.

Do đó, chính quyền Obama đang huy động toàn diện một loạt các nỗ lực ngoại giao, kinh tế, và an ninh mệnh danh là “xoay trục” hay “tái quân bình”, hướng về châu Á. Chính sách này xây dựng trên nền móng của hơn một thế kỷ Hoa Kỳ dính líu vào khu vực này, kể cả những biện pháp quan trọng mà các chính quyền Clinton và George W. Bush đã thực hiện; như Tổng thống Barack Obama đã nhận xét đúng đắn: trên thực tế cũng như trong các tuyên bố, Hoa Kỳ đã là một “cường quốc Thái Bình Dương.” Nhưng chiến lược tái quân bình lực lượng mới thật sự nâng địa vị của châu Á lên một tầm có ý nghĩa trong chính sách đối ngoại Mỹ.

Những nghi vấn về mục tiêu và phạm vi ảnh hưởng của đường lối mới này đã xuất hiện ngay sau khi Bộ trưởng Ngoại giao Hillary Clinton đưa ra những điều mà tới nay vẫn còn là tuyên bố rõ ràng nhất về chiến lược này, và bà là người đầu tiên đã dùng từ “xoay trục” trong một bài viết đăng trên tạp chí Foreign Policy năm 2011. Gần ba năm sau, chính quyền Obama vẫn còn đối diện với cái thách đố dai dẳng trong việc giải thích khái niệm này và trong việc thể hiện hứa hẹn của nó. Nhưng bất chấp những tra hỏi gắt gao và những vấp váp ngắn hạn mà chính sách này gặp phải, ít ai hoài nghi về một chuyển biến lớn đang diễn ra. Và dù Washington có muốn hay không, châu Á chắc chắn sẽ thu hút quan tâm và nguồn lực từ Hoa Kỳ, do sự phồn thịnh và ảnh hưởng của khu vực ngày một gia tăng – và do những thách thức to lớn mà khu vực này đang đặt ra. Do đó, vấn đề cần nêu ra ở đây không phải là liệu Hoa Kỳ sẽ quan tâm hơn về châu Á hay không, mà là liệu Hoa Kỳ có đủ sức làm việc này với quyết tâm, nguồn lực, và trí tuệ cần thiết hay không.

ĐI ĐÔNG RỒI XUÔI NAM

Khu vực châu Á-Thái Bình Dương có một sức thu hút không thể cưỡng lại nổi. Khu vực này là quê hương của hơn một nửa dân số thế giới và có một nước dân chủ đông dân nhất thế giới (Ấn Độ), nền kinh tế thứ nhì và nền kinh tế thứ ba (Trung Quốc và Nhật Bản), quốc gia có đa số Hồi giáo đông đảo nhất (Indonesia), và bảy trong mười quân đội lớn nhất. Ngân hàng Phát triển châu Á tiên đoán rằng trước thời điểm giữa thế kỷ này, khu vực này sẽ cho ra một nửa sản lượng kinh tế thế giới và gồm có bốn trong mười nền kinh tế lớn nhất của thế giới (Trung Quốc, Ấn Độ, Indonesia, và Nhật Bản).

Nhưng chính con đường tiến hóa của châu Á, chứ không chỉ mức phát triển chóng mặt của nó, mới làm cho khu vực này trở nên quan trọng đến thế. Theo Freedom House, trong 5 năm qua, châu Á-Thái Bình Dương là khu vực duy nhất trên thế giới đạt tiến độ đều đặn trong việc cải thiện các quyền chính trị và quyền tự do dân sự. Và bất chấp các nghi vấn về khả năng duy trì độ bền vững của mức tăng trưởng kinh tế nhanh chóng tại những thị trường mới nổi [emerging markets], các quốc gia châu Á vẫn tiêu biểu cho một số cơ hội hứa hẹn nhất trong một nền kinh tế toàn cầu sẽ đình đốn và bất ổn nếu thiếu những thị trường này. Đồng thời, châu Á đang phấn đấu trước những nguyên nhân gây bất ổn kinh niên, do các hành động khiêu khích cao độ của Bắc Hàn, do việc gia tăng ngân sách quốc phòng diễn ra khắp khu vực, do các tranh chấp biển đảo gây nhiều lo ngại, khuấy động các quan hệ quốc tế ở biển Hoa Đông và biển Hoa Nam [Biển Đông], và do các mối đe dọa an ninh phi truyền thống như thiên tai, nạn buôn người, và buôn bán ma túy.

Hoa Kỳ có một lợi ích không thể chối cãi trên con đường mà châu Á sẽ đi trong những năm sắp tới. Thị trường này là điểm đến có ưu tiên cao nhất đối với hàng xuất khẩu Mỹ, vượt quá châu Âu hơn 50 phần trăm, theo Phòng Thống kê Hoa Kỳ. Cả vốn trực tiếp đầu tư của Hoa Kỳ tại châu Á lẫn vốn trực tiếp đầu tư của châu Á tại Hoa Kỳ đã tăng gần gấp đôi trong thập kỷ qua, với Trung Quốc, Ấn Độ, Singapore, và Nam Hàn là bốn trong mười nước có vốn đầu tư nước ngoài tăng nhanh nhất tại Hoa Kỳ, theo Phòng Phân tích Kinh tế Hoa Kỳ. Ngoài ra, Hoa Kỳ còn có năm đồng minh với hiệp ước phòng thủ trong khu vực (Australia, Nhật Bản, Philippines, Nam Hàn, và Thái Lan), cũng như các đối tác quan trọng về mặt chiến lược như Brunei, Ấn Độ, Indonesia, Malaysia, New Zealand, Singapore, và Đài Loan, cùng với các quan hệ đang triển khai với Myanmar (còn được gọi Miến Điện). Các căn cứ quan trọng của Hoa Kỳ tại Nhật Bản và Nam Hàn giữ vai trò chủ yếu cho khả năng phóng chiếu quyền lực của Washington tại châu Á và các khu vực lân cận.

Các liên minh quân sự của Hoa Kỳ đã tăng cường an ninh khu vực này qua nhiều thập kỷ, và một trong những mục đích chính của việc xoay trục chiến lược [the pivot] là làm sâu sắc thêm các mối quan hệ đó. Trong những năm gần đây, Washington đã khuyến khích các quốc gia đối tác của mình tại châu Á tìm cách ngăn ngừa xung đột giữa những cường quốc chính, duy trì sự thông thương trên các hải lộ, chống lại chủ nghĩa cực đoan, và đối phó các đe dọa an ninh phi truyền thống. Nhật Bản và Nam Hàn đã đủ tự tin để nhận lãnh những vai trò ngày càng nổi bật trong các hoạt động quân sự hỗn hợp với Hoa Kỳ, và các lực lượng Mỹ đang làm việc với Australia để phát triển các khả năng chiến đấu thủy lục [amphibious capabilities] của mình và với Philippines để tăng cường lực lượng hải giám của nước này. Kết quả sau cùng là những liên minh hùng mạnh hơn và một khu vực an ninh hơn.

Việc này không hề gợi ý về một nỗ lực bao vây ngăn chặn hay làm suy yếu Trung Quốc. Trái lại, phát triển một quan hệ vững vàng hơn và hiệu quả hơn với Bắc Kinh là một mục tiêu chính của chiến lược tái quân bình lực lượng. Không tìm cách bao vây ngăn ngặn Trung Quốc, trong nhiều năm qua Hoa Kỳ đã tìm cách xây dựng một mối quan hệ song phương chín chắn hơn thông qua các cuộc họp thường xuyên ở các cấp cao nhất chưa hề có trước đây về nhiều vấn đề khác nhau liên quan đến các bộ ngành song hành của hai nước. Thậm chí các quan hệ giữa hai quân đội [military-to-military relations] đã trở lại bình thường, lắm lúc đòi hỏi Lầu Năm Góc phải ráng sức đáp ứng các mức độ sinh hoạt do Bắc Kinh đề xuất.

MỘT CHIẾN LƯỢC XOAY TRỤC HƯỚNG VỀ – VÀ NGAY TRONG – CHÂU Á

Chiến lược tái quân bình lực lượng còn đòi hỏi Hoa Kỳ phải tham gia tích cực vào các định chế đa phương của khu vực châu Á-Thái Bình Dương. Dưới chính quyền Obama, Hoa Kỳ đã trở thành thành viên của Thượng đỉnh Đông Á, cuộc họp chính thức hàng năm của nguyên thủ các quốc gia trong khu vực; ký kết Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác tại Đông Nam Á, điều này cho thấy cam kết của Mỹ đối với ASEAN sẽ được tăng cường; và cử một đại sứ thường trực tại trụ sở ASEAN ở Jakarta. Mặc dù những định chế trùng lấp lên nhau này có thể gây ra nhiều bức xúc, do tiến độ chậm chạp và các đòi hỏi về đồng thuận của chúng, nhưng chúng có thể thúc đẩy hợp tác khu vực và giúp xây dựng một hệ thống luật lệ và cơ chế để đối phó những thách thức phức tạp xuyên quốc gia. Vào tháng Sáu 2013, chẳng hạn, ASEAN đã đăng cai tổ chức cuộc diễn tập trợ giúp nhân đạo và cứu trợ thiên tai lần đầu tiên, có hơn 3.000 nhân viên từ 18 quốc gia tham dự.

Đồng thời, Mỹ đang đáp lại một thực tế mới mẻ là, khu vực châu Á-Thái Bình Dương càng ngày càng trở thành đầu máy thúc đẩy tăng trưởng kinh tế toàn cầu. Chính quyền Obama đã đẩy mạnh các lợi ích kinh tế của Mỹ bằng cách thực thi Hiệp ước Tự do Mậu dịch Mỹ-Hàn năm 2012 và đang thúc đẩy mạnh mẽ để hoàn tất các cuộc đàm phán về Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương [TTP], một hiệp ước thương mại tự do giữa 12 nước. Một số nước tham dự các cuộc đàm phán TPP hiện là những thị trường sinh động tại Đông Nam Á, như Malaysia và Singapore, vốn phản ánh tầm quan trọng địa chiến lược đang gia tăng của tiểu khu vực [subregion] này. Thật vậy, chiến lược xoay trục chiến lược của Mỹ hướng về châu Á đã được phụ họa bởi một hành động xoay trục diễn ra bên trong châu Á. Washington đang quân bình sự quan tâm truyền thống dành cho các nước Đông Bắc Á bằng sự quan tâm mới mẻ dành cho các nước Đông Nam Á, như Indonesia, Philippines, và Việt Nam, tìm cách gia tăng thương mại và đầu tư hai chiều với một số nền kinh tế sinh động nhất thế giới. Năm 2010, Washington và Jakarta đã thiết lập một “quan hệ đối tác toàn diện” để củng cố thêm sự hợp tác xuyên qua một loạt vấn đề rộng lớn, gồm y tế, khoa học, công nghệ, và doanh nghiệp.

Một tham vọng tương tự nhằm sắp xếp lại các ưu tiên của Mỹ trong khu vực này giúp giải thích những thay đổi mà Lầu Năm Góc đã thực hiện đối với thế đứng quân sự của mình tại khu vực này. Mặc dù các căn cứ quân sự Mỹ vẫn còn giữ vai trò trung tâm trong khả năng phóng chiếu quyền lực và tham chiến của Washington, nhưng càng ngày chúng càng trở nên dễ bị tấn công làm tê liệt bằng tên lửa, và chúng cũng nằm tương đối xa các vùng có tiềm năng thiên tai và khủng hoảng tại biển Hoa Nam [Biển Đông] và Ấn Độ Dương. Đồng thời, với sự kiện các nước Đông Nam Á đang bày tỏ mong muốn nhận được các chương trình huấn luyện quân sự và trợ giúp chống thiên tai của Mỹ, Hoa Kỳ đã đa dạng hóa sự hiện diện quân sự của mình trong khu vực, bằng cách đồn trú hàng trăm lính thủy đánh bộ Mỹ tại Darwin, Australia, và triển khai hai Tàu Tác chiến Gần bờ [Littoral Combat Ships] tại Singapore.

Những thay đổi này trong thế đứng quân sự của Mỹ đã bị chỉ trích hoặc là khiêu khích hoặc là vô bổ. Cả hai cáo buộc đều không chính xác. Những nỗ lực này không cho thấy Mỹ có hành vi hiếu chiến; chúng đóng góp chủ yếu cho những hoạt động trong thời bình, như phản ứng trước các thiên tai, chứ không đóng góp gì cho những khả năng tham chiến của Mỹ. Và con số có vẻ khiêm nhượng về lính thủy đánh bộ và chiến hạm được triển khai đã che giấu những ích lợi đáng kể mà họ cống hiến cho quân đội của các quốc gia đối tác với Mỹ, vốn là những nước hưởng các cơ hội vô song trong việc diễn tập và huấn luyện chung với các lực lượng Mỹ.

Trong việc xoay trục hướng về châu Á, chính quyền Obama không những tìm cách đẩy mạnh các lợi ích kinh tế và an ninh của Mỹ mà lại còn tìm cách làm sâu sắc thêm các quan hệ văn hóa và quan hệ giữa nhân dân với nhân dân. Chính quyền này còn hi vọng rằng chiến lược xoay trục sẽ giúp Mỹ dễ dàng hậu thuẫn nhân quyền và dân chủ trong khu vực. Đường lối mới này đã đóng góp cho những tiến bộ chính trị tại Myanmar, nơi mà chính phủ đã đi được những bước ngoạn mục, như thả tù chính trị, thực thi các cải tổ kinh tế dù chậm trễ, thúc đẩy nhân quyền và nới rộng tự do báo chí. Mặc dù cần có những biện pháp tiến bộ hơn nữa, đặc biệt trong việc bảo vệ các dân tộc thiểu số, nhưng Myanmar đã nêu một tấm gương sáng ngời của một nước từng kinh qua một thời khép kín, độc tài tàn bạo và đang triển khai những bước chuyển hóa qua chế độ dân chủ. Và ngay từ buổi đầu Hoa Kỳ đã là một đối tác thiết yếu trong nỗ lực cải tổ này.

CHÍNH SÁCH ĐỐI NGOẠI KHÔNG PHẢI LÀ MỘT TRÒ CHƠI BÊN THẮNG BÊN THUA

Những người phản đối việc xoay trục chiến lược đã đưa ra ba lý do phản bác. Thứ nhất, một số người lo ngại rằng việc xoay trục chiến lược sẽ làm Trung Quốc giận dữ một cách không cần thiết.  Lý giải này đã không đếm xỉa đến sự kiện là việc tăng cường đối thoại với Bắc Kinh vốn là một đặc điểm trung tâm và không thể chối cãi của chính sách tái quân bình lực lượng [the rebalancing]. Trong những ví dụ điển hình của đường lối mới này, phải kể đến Đối thoại Chiến lược và Kinh tế Mỹ-Trung [U.S.-China Strategic and Economic Dialogue] hàng năm, đây là một loạt hội nghị toàn diện được bộ trưởng ngoại giao và bộ trưởng tài chánh Mỹ và các quan chức đồng nhiệm Trung Quốc ngồi ghế chủ tọa, và Đối thoại An ninh Chiến lược [the Strategic Security dialogue], qua đó hai nước đã tổ chức các cuộc thảo luận cấp cao chưa từng có trước đây về các vấn đề nhạy cảm như an ninh trên biển và an ninh mạng. Các căng thẳng có thể tăng thêm do sự hiện diện quân sự Mỹ đang gia tăng tại châu Á và do việc Washington mạnh dạn bắt tay với các nước láng giềng của Trung Quốc. Nhưng các quan hệ song phương đang phát triển trong một cung cách khiến bất cứ bất đồng nào do việc xoay trục chiến lược gây ra đều có thể giải quyết trong một bối cảnh rộng lớn hơn của một mối quan hệ Mỹ-Trung ổn định và có tinh thần hợp tác hơn trước.

Phê phán thứ hai đến từ những người tranh luận rằng Washington sẽ thiếu khôn ngoan hay thiếu thực tế khi chuyển trọng tâm chiến lược từ Trung Đông sang châu Á trong khi đang có các xung đột tại Afghanistan và Syria, bất ổn chính trị tại Ai Cập và Iraq, và cuộc đối đầu trường kỳ giữa Iran và các cường quốc phương Tây. Nhưng chỉ trích này chủ yếu là một sự dè bỉu [caricature] đối với chiến lược tái quân bình lực lượng. Theo quan điểm này, Trung Đông và Nam Á đã làm suy yếu quyền lực và uy tín của Mỹ và vì thế việc xoay trục chiến lược thực ra chỉ là một mưu toan tháo chạy bằng cách hướng về những bờ biển hoà bình và dễ sinh lợi hơn của khu vực châu Á-Thái Bình Dương. Đúng là, chính quyền Obama đã cố gắng giảm bớt sự hiện diện của Mỹ tại Trung Đông. Nhưng mặc dù các nguồn lực có giới hạn, chính sách đối ngoại không phải là một trò chơi bên thắng bên thua [a zero-sum game]. Và vì thế, luận điệu chỉ trích cho rằng việc Mỹ chuyển trọng tâm sang châu Á trong một cách nào đó chỉ là một thú nhận về thất bại chiến lược tại Trung Đông đã bỏ qua một thực tế rất quan trọng là: trong thập kỷ qua, chính các nước châu Á, mà hiện nay Washington muốn chú trọng hơn, đã lặng lẽ đóng góp phần mình vào việc duy trì hòa bình và ổn định khắp Trung Đông và Nam Á và chính các nước này cũng rất muốn Mỹ duy trì ảnh hưởng tại các khu vực này.

Trước đây không lâu, hầu hết các quốc gia châu Á chỉ biết quan tâm đến việc phát triển trong nước và coi các vấn đề nước ngoài như là trách nhiệm của một ai khác. Một trong những thành công quan trọng nhất của chính sách châu Á của Tổng thống George W. Bush là khuyến khích các cường quốc đang trỗi dậy của khu vực này đóng góp nhiều hơn cho các nơi khác trên thế giới. Để hưởng ứng một phần nào, trong những năm cầm quyền của Bush, lần đầu tiên, nhiều chính phủ Đông Á đã phát triển một tầm nhìn “ra ngoài khu vực” và tham gia tích cực hơn trong các lãnh vực ngoại giao, phát triển, và an ninh tại Trung Đông và Nam Á. Nhật Bản đã trở thành nước hậu thuẫn dẫn đầu trong nỗ lực phát triển xã hội dân sự tại Afghanistan, tài trợ các trường học và các cơ quan dân sự trong chính phủ và huấn luyện người Afghanistan trong các lãnh vực như pháp lý hình sự, giáo dục, y tế, và nông nghiệp. Trong thời kỳ tiếp theo sau Mùa Xuân Á Rập, Nam Hàn bắt đầu yểm trợ các chương trình phát triển khắp Trung Đông. Indonesia, Malaysia, và Thái Lan đã giúp đỡ vật chất cho các chương trình huấn luyện bác sĩ, cảnh sát, và giáo viên tại Afghanistan và Iraq, trong khi Australia và New Zealand gửi lực lượng đặc biệt đến chiến đấu tại Afghanistan. Thậm chí cả Trung Quốc cũng tích cực hơn trong chính sách ngoại giao ở hậu trường nhằm hạn chế các tham vọng hạt nhân của Iran, đối phó nạn cướp biển, và ảnh hưởng lên tương lai của Afghanistan.

Hẳn nhiên, sự động viên của Washington chỉ là một yếu tố ở đằng sau việc các nước châu Á dính líu ngày càng sâu sắc tại Trung Đông; một yếu tố không thể chối cãi khác là sự thèm khát dầu khí từ Vịnh Ba Tư của các nước này ngày càng gia tăng. Châu Á tiêu thụ khoảng 30 triệu thùng dầu một ngày, nhiều hơn gấp đôi lượng dầu mà EU tiêu thụ. Các chính phủ châu Á biết rằng một cuộc rút lui vội vàng của Mỹ ra khỏi Trung Đông sẽ mang lại nhiều rủi ro không thể chấp nhận đối với an ninh năng lượng và tăng trưởng kinh tế của nước họ. Do đó, họ đã đầu tư vốn liếng chính trị và tài chính đáng kể vào Trung Đông và trong vài trường hợp đã gửi các lực lượng quân sự đến đây trên một thập kỷ qua để bổ sung, chứ không thay thế, vai trò của Mỹ trong việc làm ổn định khu vực. Nói giản dị là, các đối tác châu Á của Mỹ hậu thuẫn việc xoay trục chiến lược nhưng sẽ không hân hoan chào đón viễn cảnh Mỹ rút khỏi Trung Đông – và điều quan trọng là, hình như họ không hề thấy một chút mâu thuẫn nào giữa hai lập trường này.

Luận cứ thứ ba chống lại việc chuyển trục chiến lược liên quan đến tính bền vững của đường lối này trong một thời điểm mà Mỹ phải cắt giảm ngân sách: trong khi chi tiêu quốc phòng giảm sút, những người hoài nghi tự hỏi làm sao Mỹ có thể đầu tư nguồn lực cần thiết để trấn an các đồng minh châu Á của mình và can ngăn các nước thù địch tiềm năng, đặc biệt trong khi quyền lực và ảnh hưởng của Trung Quốc tiếp tục gia tăng. Câu trả lời là, chính sách tái quân bình lực lượng hướng về châu Á sẽ không đòi hỏi một ngân sách mới cực kỳ tốn kém; nói đúng ra, Lầu Năm Góc chỉ cần linh động hơn và tìm cách chi tiêu hiệu quả hơn. Chẳng hạn, trong khi giảm bớt kích cỡ tổng thể của quân đội, Mỹ cần phải duy trì sự hiện diện quân sự tại châu Á và phải đầu tư vào các khả năng hải quân và không quân thích hợp hơn đối với môi trường an ninh của khu vực này. Vì chi tiêu quốc phòng của Mỹ không thể gia tăng đáng kể trong một tương lai gần, Washington cần phải làm nhiều hơn để cải thiện khả năng của các quân đội châu Á, bằng cách tiến hành thêm các trao đổi giáo dục và nghiệp vụ, cải tiến các cuộc diễn tập quân sự đa phương, chuyển giao các thiết bị mà quân lực Mỹ không cần đến nữa, và tham gia tích cực hơn vào việc thảo kế hoạch chung.

VIỆC QUÂN BÌNH GIỮA CÁC QUAN TÂM

Mặc dù các luận cứ thông thường nhất để chống lại chính sách tái quân bình lực lượng không thể đứng vững nếu đem ra khảo sát kỹ lưỡng, nhưng chính sách này đang gặp nhiều thử thách to lớn. Có lẽ thử thách lớn nhất là thiếu vốn nhân sự [human capital]. Sau hơn một thập kỷ chiến tranh và chống nổi dậy, Mỹ đã phát triển và thăng thưởng nguyên cả một thế hệ binh sĩ, các nhà ngoại giao, và chuyên viên tình báo am tường về xung đột chủng tộc tại Iraq, về những bất đồng giữa các bộ tộc tại Afghanistan, về các chiến lược tái thiết hậu chiến, và về các chiến thuật của Lực lượng Đặc biệt Mỹ và máy bay con ong [máy bay oanh kích không người lái]. Nhưng Washington chưa có một nỗ lực tương tự nào nhằm phát triển một đội ngũ chuyên viên châu Á vững vàng trong các ban ngành chính phủ — một con số đáng kinh ngạc gồm các quan chức cao cấp trong chính phủ chỉ mới đi thăm châu Á lần đầu sau khi họ nắm giữ các chức vụ quan trọng ở một giai đoạn họ gần thôi việc. Đây đúng là chỗ yếu kém của ngành ngoại giao Mỹ, vì ngay cả một công chức thành đạt nhất cũng thấy khó khăn khi lèo lái công việc qua các vấn đề phức tạp của châu Á nếu chưa có kinh nghiệm trước tại khu vực này. Chính sách xoay trục chiến lược hướng về châu Á vì thế sẽ ảnh hưởng đến ngân sách của các cơ quan dân sự trong chính phủ, không chỉ riêng cơ quan dân sự của Lầu Năm Góc, khi Mỹ đầu tư nhiều hơn vào các nỗ lực để đảm bảo rằng các nhà ngoại giao, các nhân viên cứu trợ, các nhà thương thuyết mậu dịch, và các chuyên gia tình báo Mỹ có đầy đủ các kỹ năng ngôn ngữ và kinh nghiệm tại châu Á, mà họ sẽ cần đến để thực hiện tốt công tác của mình.

Chính sách xoay trục hướng về châu Á cũng sẽ vật lộn với một loạt khủng hoảng thường xuyên mà các khu vực khác — đặc biệt là Trung Đông — chắc chắn sẽ tiếp tục cung cấp. Đồng thời, sức ép đòi hỏi phải “trở về với công việc nội bộ” dường như chắc chắn sẽ gia tăng. Tiếp theo sau mỗi cuộc chiến mà Mỹ tham gia trong thời hiện đại, từ Thế chiến I đến Chiến tranh vùng Vịnh 1990-1991, công chúng Mỹ gây áp lực lên các nhà chính trị và quan chức chính phủ buộc họ phải tái tập trung vào các vấn đề trong nước. 13 năm chiến tranh vừa qua một lần nữa lại đánh thức bản năng cô lập này, vốn đã được nuôi dưỡng bởi một cuộc phục hồi kinh tế chậm chạp sau khủng hoảng tài chính, khiến nhiều người thất vọng. Mặc dù khuynh hướng quốc tế chủ nghĩa và xu thế đòi hỏi một quốc phòng mạnh vẫn còn tồn tại trong chính trường Mỹ, nhưng có những dấu hiệu tế nhị (và không tế nhị) tại Quốc Hội cho thấy rằng có lẽ Mỹ đang bước vào một kỷ nguyên mới, trong đó việc Mỹ dấn thân vào những cam kết ở nước ngoài – ngay cả tại những vùng trọng yếu đối với sức mạnh kinh tế Mỹ, như châu Á – cũng khó được chấp nhận hơn trước. Những hạn chế chính trị này sẽ làm cho một dự án vốn đã khó khăn trở thành khó khăn hơn: trước các vấn đề châu Á, danh mục những việc Mỹ cần thực hiện tại đây còn dài, không những cho những năm còn lại của chính quyền Obama mà cả cho chính quyền tiếp theo.

NHỮNG ĐỐI TÁC TRONG CHÍNH SÁCH XOAY TRỤC CHIẾN LƯỢC

Tại châu Á, kinh tế và an ninh khu vực là hai vấn đề kết hợp không thể tách rời nhau, do đó Mỹ không thể duy trì vai trò lãnh đạo của mình chỉ bằng sức mạnh quân sự mà thôi. Đó là lý do tại sao việc ký kết thành công Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương (TPP) — sẽ đòi hỏi những cuộc đàm phán căng thẳng ở nước ngoài và tại Quốc Hội Mỹ — là một ưu tiên hàng đầu. Hiệp định này sẽ nhanh chóng mang lại lợi ích cho kinh tế Mỹ và sẽ khai sinh một hệ thống thương mại lâu dài tại châu Á, một hệ thống không bị chế độ bảo hộ mậu dịch làm trì trệ. Để Hoa Kỳ có thêm sức mạnh đòn bẩy trong các cuộc thương thuyết, Quốc Hội Mỹ phải nhanh chóng phục hồi quyền thúc đẩy thương mại [TPA] bằng đường lối nhanh nhất. Dưới hệ thống này, sau khi thương thuyết xong TPP và các hiệp ước tự do mậu dịch khác, Nhà Trắng có thể đệ trình chúng trước Quốc Hội để lấy phiếu “thuận hay không thuận” [up-or-down votes], theo đó Quốc Hội không thể sửa đổi [amend] hay tranh luận câu giờ nhằm vô hiệu hóa chúng [filibuster]. Chính quyền Obama còn phải tận dụng sự phát triển nhanh chóng của ngành năng lượng Mỹ và tăng tốc việc xuất khẩu khí thiên nhiên ở thể lỏng [liquified natural gas] sang châu Á để cải thiện an ninh năng lượng của các nước đồng minh và đối tác tại đây và để gửi một tín hiệu mạnh mẽ về sự cam kết của Mỹ đối với sự phát triển của khu vực này.

Sự hợp tác luôn luôn được củng cố giữa Washington và Bắc Kinh đã mang lại nhiều kết quả khi hai nước ngày càng phối hợp đường lối của mình đối với Iran và Bắc Hàn đồng thời quản lý các khủng hoảng tiềm năng tại biển Hoa Nam [Biển Đông]. Nhưng Mỹ sẽ gặp nhiều khó khăn hơn khi lèo lái các mối quan hệ với một Trung Quốc đang trỗi dậy mà hiện nay vừa là một “đối tác chiến lược” [a strategic partner], như Tổng thống Bill Clinton mô tả năm 1998, vừa là một “đối thủ chiến lược” [a strategic competitor], như về sau Bush đã gọi.

Những âm mưu của Trung Quốc nhằm thay đổi nguyên trạng lãnh thổ [the territorial status quo] tại biển Hoa Đông và biển Hoa Nam [Biển Đông] – chẳng hạn, bằng cách thiết lập một “khu nhận diện phòng không” tại biển Hoa Đông trùm lên các đảo do Nhật Bản quản lý hành chánh – đang đặt ra một thách thức trước mắt. Mỹ sẽ phải làm rõ với Trung Quốc rằng hành vi xét lại này là không phù hợp với các quan hệ ổn định Mỹ-Trung, lại càng không phù hợp “với loại quan hệ đại cường” mới nhất mà Chủ tịch Tập Cận Bình đã đề xuất với Obama. Gần đây Washington đã đi một bước đúng hướng khi các quan chức cao cấp trong chính quyền công khai chất vấn tính hợp pháp trong những tuyên bố chủ quyền có tính cách bành trướng của Trung Quốc và đưa ra cảnh báo chống lại việc thành lập một khu nhận diện phòng không tại biển Hoa Nam [Biển Đông].

Bên bờ kia của biển Hoa Đông, Thủ tướng Shinzo Abe đang tìm cách lèo lái Nhật Bản ra khỏi nhiều thập niên trì trệ kinh tế và gieo vào đầu óc người dân một ý thức mới mẻ về niềm tự hào và thanh thế của Nhật Bản. Washington sẽ phải tiếp tục thúc đẩy Tokyo hành động tự chế và tránh gây tổn thương, đặc biệt liên quan đến các tranh cãi về quá khứ đế quốc của Nhật Bản. Gần đây, Abe đã đến thăm Đền Yasukuni, nơi thờ một số tử sĩ bị kết án về các tội phạm chiến tranh mà họ đã gây ra trong Thế chiến II. Cuộc thăm viếng này có thể đã giúp ông về mặt chính trị trước một số khối cử tri trong nước, nhưng gây ra những tổn thất lớn trên trường quốc tế: nó nêu lên những nghi vấn tại Washington, làm xấu thêm các quan hệ giữa Nhật Bản và Nam Hàn, đồng thời khiến Trung Quốc trở nên kiên quyết hơn trong thái độ không muốn giao hảo trực tiếp với Nhật Bản chừng nào mà Abe còn cầm quyền.

Giữa bối cảnh ngoại giao căng thẳng này, Mỹ sẽ làm việc với Lực lượng Tự vệ Nhật Bản [tương đương Bộ Quốc phòng] với mục đích là Nhật Bản sẽ đóng một vai trò an ninh tích cực hơn trong khu vực và trên thế giới. Trong nỗ lực này có cả việc chống lại tuyên truyền của Trung Quốc khi họ lên án việc Nhật Bản giải thích lại hiến pháp và hiện đại hóa quân đội là phản động và quân phiệt, mặc dù trên thực tế, đây là những biện pháp hoàn toàn hợp lý – đáng lẽ phải thực hiện từ lâu. Mỹ cũng phải tiếp tục dồn một số vốn chính trị đáng kể cho việc cải thiện quan hệ giữa Nhật Bản và Nam Hàn; vì một quan hệ hữu nghị bền vững hơn giữa hai nước này sẽ có lợi cho việc đương đầu với mối đe dọa to lớn và đang gia tăng do Bắc Hàn đặt ra.

Những thách thức tại Đông Nam Á là hoàn toàn khác hẳn với những thách thức tại Đông Bắc Á, nhưng chúng không kém phần quan trọng đối với các lợi ích quốc gia của Mỹ. Một số nước Đông Nam Á, kể cả Campuchia, Malaysia, Myanmar, và Thái Lan, đang trải qua các mức độ xáo trộn chính trị khác nhau có khả năng thay đổi chính sách đối ngoại của từng nước. Khi khủng hoảng xảy ra, Washington phải tuân theo những nguyên tắc cơ bản về dân chủ và nhân quyền nhưng không làm điều này một cách giáo điều hoặc bằng những cung cách có thể làm suy giảm lợi thế và ảnh hưởng của Mỹ. Thay vì đánh cược vào những phe phái có khả năng nắm quyền lực, đường lối hay nhất của Mỹ sẽ là tập trung vào các vấn đề mà người dân bản xứ cho là quan trọng nhất tại khu vực này bất luận ai là kẻ cầm quyền, những vấn đề như giáo dục, xóa đói giảm nghèo, và đối phó thiên tai.

Ngoài việc gia tăng sự tham dự của Mỹ vào các diễn đàn đa phương tại châu Á, Washington phải hậu thuẫn sự phát triển của một trật tự khu vực dựa vào luật lệ bằng cách đặt toàn bộ trọng lượng của mình đằng sau các nỗ lực sử dụng luật pháp và trọng tài quốc tế để giải quyết các tranh chấp chủ quyền tại biển Hoa Nam [Biển Đông]. Philippines đã đưa yêu sách chủ quyền của mình trong tranh chấp với Trung Quốc ra trước Tòa án Quốc tế về Luật Biển. Mặc dù Mỹ (tạm thời) không đưa ra các phán đoán về giá trị của các yêu sách chủ quyền riêng biệt, nhưng Washington cũng phải đóng góp cho việc xây dựng một đồng thuận quốc tế bằng cách kêu gọi mọi quốc gia công khai hậu thuẫn cơ chế này, vì tòa án về luật biển là một phép thử để xem khu vực này có sẵn sàng quản lý các tranh chấp của mình thông qua các phương tiện pháp lý và hòa bình hay không.

Hoa Kỳ không thể một mình tái quân bình lực lượng hướng về châu Á. Điều thiết yếu là phải kéo theo các nước châu Âu, tức những nước có thể đóng góp đáng kể trong các lãnh vực như luật pháp quốc tế và xây dựng các định chế. Nếu phương hướng chung của các mối quan hệ song phương cho phép, Washington còn phải thăm dò các cơ hội để tìm sự hợp tác tích cực hơn nữa với Ấn Độ và Nga về các vấn đề Đông Á.  Và hẳn nhiên, còn có một yếu tố cần thiết khác là các nước trong khu vực, đặc biệt là các nước Đông Nam Á, phải chứng tỏ vai trò lãnh đạo và sáng kiến của mình để bổ túc cho những nỗ lực của Mỹ. Trọng điểm của chính sách xoay trục hướng về châu Á là duy trì một khu vực cởi mở, hòa bình, và thịnh vượng, trong đó các chính phủ phải dựa vào các luật lệ, qui phạm, và định chế để giải quyết các bất đồng, chứ không sử dụng sức ép và vũ lực. Xoay trục chiến lược là một sáng kiến của Mỹ, nhưng sự thành công nhiên hậu của nó sẽ không hoàn toàn tùy thuộc vào Washington.

KURT M. CAMPBELL là Chủ tịch và Tổng Giám đốc của Asia Group. Từ 2009 đến 2013, ông là Trợ lý Bộ trưởng Ngoại giao Hoa Kỳ đặc trách các Vấn đề Đông Á và Thái Bình Dương. ELY RATNER là Nhà Nghiên cứu Thâm niên và là Phó Giám đốc của Chương trình An ninh châu Á-Thái Bình Dương tại Trung tâm vì một Nền An ninh Mới của Mỹ [the Center for a New American Security].

Ảnh: Thay đổi tầm nhìn: Một công nhân đang lau cửa kính của một cao ốc trong khu thương mại trung tâm của Thủ đô Bắc Kinh, 4 tháng Tư 2007 (ảnh của Reinhard Krause/Courtesy Reuters)

Nguồn: Foreign Affairs, May/June 2014

Read more »

Báo Trung Quốc: 4 Lý Do Không Thể Thắng Việt Nam Bằng Chiến Tranh

 Cần biết Mafia Cộng Sản Quốc Tế suy nghĩ gì về “cuộc chiến huynh đệ” tương tàn nếu có. 

Trên trang mạng Quân sự Trung Quốc (Military.china.com) ngày 3/7 có bài viết cho rằng với 4 lý do cốt tử, gần như chắc chắn Trung Quốc sẽ phải gánh chịu thất bại nếu gây chiến với Việt Nam. 

Căng thẳng trên biển Hoa Đông giữa Trung Quốc với Nhật Bản hay trên Biển Đông giữa Việt Nam và Trung Quốc càng trở nên căng thẳng hơn thì những lời kêu gọi gây chiến không chỉ đến từ các cấp lãnh đạo cao nhất của Trung Quốc, mà còn bởi một bộ phận người Trung Quốc thiếu hiểu biết, mang tư tưởng chủ nghĩa dân tộc “Đại Hán” cực đoan, luôn cổ vũ cho những hành động mang tính chất ngang ngược vô đạo đối với các nước láng giềng.

Nhưng bên cạnh đó cũng những người Trung Quốc hiểu và biết rằng, nếu bây giờ Trung Quốc gây chiến với các nước láng giềng họ sẽ tự chuốc lấy họa.

Trên trang mạng Quân sự Trung Quốc (Military.china.com) ngày 3/7 có bài viết cho rằng với tình hình hiện tại Trung Quốc không thể gây chiến. 

Theo đó lý do thứ nhất là sự lão luyện thiện chiến của quân đội Việt Nam. Bài viết cho rằng, không phải các lãnh đạo Trung Quốc không dám gây chiến mà bởi vì với những hạn chế hiện tại của Trung Quốc, thì nước này không thể tiến hành một cuộc chiến tranh với bất kỳ quốc gia láng giềng nào.

Nếu Trung Quốc gây chiến với Việt Nam, Trung Quốc sẽ rơi vào cái bẫy. Những bài học từ cuộc chiến với Việt Nam năm 1979 đã cho thấy sự hao tiền tốn của và sinh mạng như thế nào. Chỉ riêng trong trận Lão Sơn, mỗi tuần Trung Quốc tiêu hao gần 200.000 quả đạn pháo, nhưng vẫn thiệt hại từ 4.000 đến 8.000 quân.

Bài báo trên trang mạng của Trung Quốc nói: “Quân đội Việt Nam sử dụng chiến thuật chiến tranh du kích rất lão luyện, họ sẽ đánh bại chúng ta bằng cuộc chiến tiêu hao từ từ cho đến khi chúng ta thất bại, chúng ta không thể khinh thường họ. Người Mỹ đã hết sức sai lầm khi tuyên bố “đưa Việt Nam về thời kỳ đồ đá” và Việt Nam đã đáp lại bằng câu nói rằng “chúng tôi đã bước vào thời kỳ đồ nhôm” (ám chỉ rất nhiều xác máy bay Mỹ đã xuất hiện trên mặt đất ở miền Bắc Việt Nam)… Vì vậy Trung Quốc không thể chiến thắng bằng cách gây ra chiến tranh, bài học về các lực lượng không quân và hải quân hùng mạnh nhất thế giới bị Việt Nam tiêu diệt vẫn còn giá trị”. 

Thứ hai, đó là môi trường chính trị quốc tế, khi gây ra cuộc chiến tranh với Việt Nam, Trung Quốc đầu tiên sẽ phải đối mặt với sự lên án một cách gay gắt từ dư luận phương Tây và Hoa Kỳ cũng như Nhật Bản.

Không những thế, gây chiến với Việt Nam sẽ làm cho Trung Quốc không còn chỗ đứng trên trường quốc tế. Các nước trên thế giới sẽ lên án Trung Quốc vì sức mạnh truyền thông nằm trong tay các nước phương Tây, và trong cuộc chiến truyền thông thì Trung Quốc hoàn toàn bị động. Cuộc chiến sẽ làm cho Trung Quốc mất dần sức mạnh và suy yếu, các lực lượng thù địch Trung Quốc sẽ thừa cơ can thiệp vào Trung Quốc. 

Thứ ba, Trung Quốc phải đối mặt với vấn đề thù trong giặc ngoài. Trong khi chính trong nội bộ lãnh đạo Trung Quốc vẫn còn tồn tại những vấn đề rất lớn thì bên ngoài Trung Quốc lại đang phải đối diện với một vòng vây chữ C của các nước.

Nếu Trung Quốc sử dụng những lực lượng tinh nhuệ nhất, hiện đại nhất để đối phó với Việt Nam thì ở những khu vực khác của Trung Quốc lực lượng sẽ yếu và mỏng đi, Trung Quốc sẽ đối mặt với điều cấm kỵ trong binh pháp đó là cùng một lúc phải đối mặt với hai hoặc nhiều mặt trận. 

Có thể dự đoán khi Trung Quốc khai chiến với Việt Nam thì Đài Loan sẽ tuyên bố độc lập ngay tức khắc, lúc đó Trung Quốc không thế nào chiến thắng được trên mặt trận Đài Loan vì Hoa Kỳ sẽ đứng sau hậu thuẫn.

Tiếp theo là Nhật Bản sẽ kiểm soát hoàn toàn quần đảo Điếu Ngư/Senkaku, Trung Quốc sẽ đánh mất cơ hội kiểm soát Bắc Triều Tiên, Ấn Độ đánh chiếm khu vực tranh chấp và thôn tính miền Nam Tây Tạng…

Việc Trung Quốc không thể lấy bài học của Hoa Kỳ tại Lybia hay bài học của Nga tại Georgia bởi vì không chỉ là sức mạng quốc gia của họ mạnh hơn Trung Quốc mà với các cuộc chiến trên thì Nga và Mỹ họ đều có sự thuận lợi về yếu tố địa chính trị, họ không có những vấn đề lớn phức tạp với các nước láng giềng và sự ổn định cơ bản trong nội bộ đất nước, do đó họ không phải lo lắng áp lực từ bên ngoài và nội bộ để có thể giành chiến thắng.

Và điểm cốt lõi quan trọng nhất trong cuộc chiến Iraq, Afghanistan là bởi đó là những quốc gia sa mạc, Không quân Mỹ có thể dễ dàng oanh kích kẻ thù, trong khi đó Georgia vốn chỉ là một đồng bằng chỉ cách ba mươi sáu cây số từ Nga, vì vậy lực lượng cơ giới Nga có thể ngay lập tức cơ động đánh chiếm.

Hải quân đánh bộ Việt Nam diễn tập sẵn sàng chiến đấu.(Ảnh minh họa)

Nhưng với Việt Nam thì khác, những bài học trên không thể áp dụng được, Việt Nam được bao bọc bởi đồi và núi. Pháp, Hoa Kỳ và cả Trung Quốc đã phải nếm trải những thất bại đau đớn tại đây, một cuộc chiến với Việt Nam sẽ hết sức khó khăn, Việt Nam rất lão luyện trong chiến tranh du kích, do đó việc sử dụng tên lửa, máy bay chiến đấu là một sự ngu ngốc! Các đơn vị cơ giới (của Trung Quốc) sẽ bị chặn lại bởi các dãy núi, vì vậy chắc chắn chúng ta sẽ rơi vào một cuộc chiến tranh tiêu hao kéo dài.

Hồ Trung Nghĩa
(lược dịch)

Read more »

Francis Fukuyama: Khi “Lịch Sử Chấm Dứt” Dân Chủ Vẫn Còn Đó

Khi “Lịch Sử Chấm Dứt” Dân Chủ Vẫn Còn Đó

Hai mươi lăm năm sau Sự Cố Thiên An Môn và Sự Sụp Đổ Của Bức Tường Berlin, chế độ dân chủ mở vẫn không có đối thủ.

Francis Fukuyama

6 Tháng 6, 2014 2:52PM ET

Nguồn: http://online.wsj.com/articles/at-the-end-of-history-still-stands-democracy-1402080661

Hai mươi lăm năm về trước, tôi đã viết bài “Sự Chấm Dứt Của Lịch Sử?” cho một tạp chí nhỏ  có tên là “National Interest” (Quyền Lợi Quốc Gia”). Lúc đó là vào mùa Xuân năm 1989 và với chúng tôi, những người đã bị cuốn hút vào những tranh luận chính trị và thức hệ lớn của Chiến Tranh Lạnh, thời khoản đó thật không thể tưởng tượng được. Bài viết ấy xuất hiện vài tháng trước khi Bức Tường Berlin sụp đổ, đúng vào lúc các cuộc biểu tình ủng hộ dân chủ xảy ra tại Thiên An Môn ở Bắc Kinh, và ngay khi một làn sóng chuyển tiếp vào thể chế dân chủ dâng lên tại Đông Âu, Châu Mỹ Latin, Châu Á, và Phi Châu ở phía dưới sa mạc Sahara.

Tôi lý luận rằng Lịch Sử (trong ý nghĩa triết học lớn) đã vận hành rất khác với những gì các nhà tư tưởng cánh trái đã tưởng tượng. Quy trình hiện đại hóa kinh tế và chính trị đã không đưa đến chủ nghĩa cọng sản, như những nhà Mác Xít đã khẳng định và Liên Sô đã thề thốt, nhưng đã đưa đến một hình thái dân chủ mở và kinh tế thị trường nào đó. Đỉnh cao của lịch sử, tôi đã viết, hình như là tự do: những nhà nước dân cử, các quyền cho con người, một hệ thống kinh tế trong đó tư bản và lao động luân lưu dưới sự giám sát tương đối nhẹ nhàng của nhà nước.

Vào lúc này, khi nhìn lại bài viết đó vào thời điểm này, hãy bắt đầu từ một điểm hiển nhiên: Năm 2014 xem ra rất khác với năm 1989.

Nước Nga, một nước có một chế độ độc tài thông qua bầu cử và đang sống nhờ tiền bán dầu hỏa, nay đang tìm cách de dọa và uy hiếp các  nước láng giềng để lấy lại các đất đai đã mất khi Liên Sô tan rã vào năm 1991. Trung Quốc vẫn còn là một nước độc tài nhưng nay là một nước có một nền kinh tế lớn thứ nhì trên thế giới và nhiều tham vọng mở mang bờ cỏi tại Nam Hải và Biển Đông. Như ông Walter Russell Mead, một nhà phân tích chính sách ngoại giao đã viết mới đây, địa chính trị của một thời xa xưa đã hùng dũng trở lại, và nền ổn định toàn cầu đang bị đe dọa từ cả hai đầu của lục địa Âu-Á.

Vấn đề của thế giới hôm nay không những là các nhà nước độc tài đang chuyển động tiến lên mà còn ở tình hình không mấy tốt đẹp lắm tại các nước dân chủ đang hiện hữu vào lúc này. Hãy lấy Thái Lan, nơi mà cơ cấu chính trị không lành lặn cho lắm nay đã nhường chổ cho một cuộc đảo chánh quân sự, hay là Bangladesh, nơi mà hệ thống nhà nước vẫn còn bị dằng co níu kéo bởi hai bộ máy chính trị thối nát. Nhiều quốc gia hình như đã chuyển tiếp thành công vào thể chế dân chủ – Thổ Nhĩ Kỳ, Sri Lanka, Nicaragua – nay lại đang tụt hậu và trở về lại với các tập quán độc tài. Tại nhiều nước khác, kể cả các thành viên mới của Liên Hiệp Âu Châu như Romania và Bulgaria, nạn tham nhũng vẫn còn lan tràn như một cơn dịch.

Và thêm vào đó là những nước dân chủ đã phát triển. Cả Hoa Kỳ lẫn Âu Châu đã kinh qua nhiều khủng hoảng tài chánh trầm trọng trong thập niên qua, có nghĩa là tăng trưởng èo uột và thất nghiệp cao, đặc biệt cho những người trẻ. Dù rằng vào lúc này kinh tế Hoa Kỳ đang bắt đầu tăng trưởng trở lại, các phúc lợi vẫn chưa được chia sẽ đồng đều, và hệ thống chính trị Hoa Kỳ nay đang bị phân cực và chia rẻ theo các lằn ranh đảng phái. Và vì thế, Hoa Kỳ nay khó lòng có thể được xem như là là một ví dụ sáng ngời cho các nước dân chủ khác.

Như thế thì, giả thuyết tôi của tôi về sự chấm-dứt-của-lịch-sử đã được chứng minh là sai hay chưa, và nếu không sai, có cần hiệu đính lại nhiều không? Tôi tin rằng ý tưởng gốc của giả thuyết đó chủ yếu vẫn còn đúng, nhưng vào lúc này tôi hiểu nhiều hơn về bản chất của phát triển chính trị, một điều mà tôi đã chỉ thấy được một cách không rỏ ràng lắm vào những ngày bồng bột trong năm 1989.

 Khi quan sát các xu huớng lớn của lịch sử, điều quan trọng là không bị mê hoặc bởi các phát triển ngắn hạn. Dấu ấn của một hệ thống chính trị kiên cố là tính bền vững trong dài hạn, chứ không phải là hiệu suất đạt được trong một thập niên nào đó.

Trước tiên, hãy xem xét các hệ thống kinh tế và chính trị đã thay đổi một cách đáng kể như thế nào trong hai thế hệ qua. Về mặt kinh tế, sản lượng của nền kinh tế thế giới đã tăng lên rất nhiều, gấp bốn lần trong thời khoản giửa đầu các năm 1970 và cuộc khủng hoảng tài chánh vào các năm 2007-2008. Cho dù cuộc khủng hoảng này là một bước lùi lớn, các mức độ thịnh vượng ttrên toàn cầu đã tăng truởng rất mạnh mẽ tại tất cả các  lục địa. Điều này đã xảy ra vì thế giới đã đan kết lại vào nhau trong cùng một hệ thống mậu dịch và đầu tư mở. Ngay cả tại những nước cọng sản như Trung Quốc và Việt Nam, ưu thế thuộc về các quy luật thị trường và sự cạnh tranh.

Nhiều thay đổi lớn lao cũng đã xảy ra trong lãnh vực chính trị. Vào năm 1974, theo chuyên gia ngành dân chủ học Larry Diamond tại viện đại học Stanford, chỉ có 35 nước có chế độ dân chủ theo bầu cử, số nước này đại diện cho dưới 30% các nước trên thế giới. Đến năm 2013, con số những nước này đã lên đến 120 nước, hay 60% tổng số các nước trên thế giới. Năm 1989 đánh dấu  sự gia tốc của một khuynh huớng lớn mà một nhà chính trị học đã quá cố của viện đại học Harvard,  ông Samuel Huntington, đã gán cho nhản hiệu là “làn sóng thứ ba” của dân chủ hóa, một làn sóng đã bắt đầu từ phía nam của Âu Châu và Châu Mỹ Latin khoảng 15 năm trước và sau đó sẽ lan ra Phi Châu dưới sa mạc Sahara và Á Châu.

Sự xuất hiện của một trật tự kinh tế dựa trên thị trường toàn cầu và sự lan rộng của dân chủ là hai hiện tượng có liên kết rỏ rệt. Dân chủ luôn luôn dựa trên một giai cấp trung lưu dày rộng, trong khi đó thì đội ngũ những công dân trù phú có sở hửu tài sản đã tăng vọt lên tại mọi nơi trong thế hệ vừa qua. Tại những nước mà người dân giàu có và được giáo dục tốt hơn, họ thường hay đòi hỏi các nhà nước phải làm nhiều hơn cho họ – và vì họ trả thuế, họ cảm thấy họ có quyền buộc nhưng quan chức nhà nước phải biết chịu trách nhiệm. Một số lớn trong các pháo đài kiên cố nhất của chủ nghĩa độc  tài là những nước giàu-vì-có-dầu-hỏa như Nga, Venezuela, và các chế độ tại Vịnh Ba Tư. Tại đó, “ lời nguyền rủa của tài nguyên”, như người ta đã gọi, cho các nhà nước này những nguồn thu nhập khổng lồ mà không cần đến sự đóng góp của người dân..

Cho dù có chấp nhận việc các nhà chuyên chế tại những nuớc giàu vì dầu hỏa có khả năng chống lại các đổi mới, kể từ năm 2005 chúng ta đã là nhân chứng của một hiện tượng TS Diamond gọi là một “sự suy thoái dân chủ” toàn cầu. Theo tổ chức Freedom House (Nhà Tự Do), một tổ chức thuờng công bố một báo cáo được xử dụng rộng rải, số lượng và chất lượng các nhà nước dân chủ – đo lường được qua các chỉ số như bầu cử không gian lận, tự do báo chí, vv..) đã giảm xuống liên tục trong vòng tám năm qua.

Nhưng hãy nhìn sự suy thoái dân chủ này từ một quan điểm khác: cho dù chúng ta đang âu lo về chiều hướng độc tài tại Nga, Thái Lan, hay Nicaragua, vào các năm 1970, tất cả những nước đó đều là những nước độc tài. Bất chấp những ngày cách mạng đầy cảm hứng tại Quảng Trường Tahrir ở Cairo vào năm 2011, Mùa Xuân Á Rập hình như đã không mang lại được một nền dân chủ đích thật tại bất cứ nước nào khác ngoài nước tại đó nó đã xuất phát: Tunisia.  Tuy vậy, sau Mùa xuân Á Rập và trong dài hạn, chính trị tại các nước Á Rập sẽ có khả năng đáp ứng bén nhạy hơn. Việc kỳ vọng chuyện này sẽ xãy ra một cách nhanh chóng là một điều hết sức không thực tế. Chúng ta quên là sau cuộc cách mạng 1848 – “Mùa Xuân Của Các Dân Tộc” của Âu Châu, dân chủ đã cần thêm đến 70 năm nửa mới củng cố được.

Trên lãnh vực tu tưởng, hơn thế nửa, nền dân chủ cởi mở không có bất cứ cạnh tranh đích thực nào. Nước Nga của Vladimir Putin và nước Iran của các giáo chủ Hồi Giáo (Ayatollah) ca ngợi những lý tưởng dân chủ trong khi trong thực hành chúng chà đạp lên các lý tưởng đó. Nếu không phải là như thế, tại sao lại trưng câu dân ý giả mạo về “quyền tự quyết” tại miền Đông nước Ukraine? Một số người Hồi Giáo cực đoan ở Trung Đông có thể mơ về một Vương Quốc Hồi Giáo, nhưng đây không phải là sự lựa chọn của tuyệt đại đa số những người đang sống tại các nước Hồi Giáo. Ở ngoài, hệ thống độc nhất có thể xem như có khả năng cạnh tranh về mọi mặt với các nước dân chủ cởi mở là cái gọi là “mô hình Trung Quốc”, một mô hình xào trộn một nhà nước chuyên chế với một nền kinh tế thị trường bán phần và một trình độ quản lý hành chánh kỹ thuật và quản lý kỹ thuật và có năng lực cao .

Tuy thế, nếu có ai hỏi tôi muốn đánh cuộc, là 50 năm sau, Hoa Kỳ và Âu Châu sẽ giống Trung Quốc hay ngược, lại tôi sẽ chọn ngược lại mà không do dự gì cả. Có nhiều lý do để nghĩ rằng mô hình Trung Quốc không bền vững được. Tính hợp pháp của hệ thống và độc quyền cai trị của đảng dựa trên tăng trưởng ở mức độ cao, mà điều này, nói cho gọn, sẽ không thể nào xãy ra khi Trung Quốc tìm cách vươn lên từ một nước với lợi tức  trung bình để trở thành một nước có lợi tức cao.

Trung Quốc đã tích lủy những món nợ ngầm khổng lồ khi để độc chất ngấm vào đất đai và khí trời. Dù cho khả năng ứng xử vụ việc của nhà nước Trung Quốc vẫn nhanh nhẹn hơn đa số các hệ thống chuyên chế khác, giai cấp trung lưu đang tăng trưởng của Trung Quốc không chắc gì sẽ chấp nhận hệ thống phụ quyền quan liêu hủ bại hiện hành một khi thời thế trở nên khó khăn. Trung Quốc nay không còn rao truyền một lý tưởng phổ cập nào ở ngoài biên giới của mình, như đã từng làm trong những ngày cách mạng dưới ông Mao. Khi mà các mức độ bất công và lợi thế lớn lao của những người có kết nối chính trị ngày càng gia tăng, “giấc mơ Trung Quốc” chỉ là biểu tượng của một phương pháp làm giàu của một số người tương đối nhỏ chứ không là gì khác.

Tuy nhiên, những điều đã nói ở trên không có  nghĩa là chúng ta khong cần làm gì cả và mãn nguyện với hiệu suất của dân chủ trong hai thập niên qua. Giả thuyết lịch-sử-chấm-dứt của tôi không bao giờ có ý đồ làm một lời tiên đoán xác định hay giản đơn cho sự toàn thắng không tránh được của nền dân chủ mở trên khắp thế giới. Các chính thể dân chủ chỉ sống sót và thành công khi người dân sẳn sàng chiến đấu cho pháp quyền và các nhân quyền, và đòi hỏi những người làm chính trị phải chịu trách nhiệm cho những gì họ làm. Những xã hội như thế dựa trên lãnh đạo, khả năng tổ chức, và may mắn tuyệt đối.

Vấn đề lớn nhất và độc nhất của những xã hội muốn dân chủ hóa là không thành công khi tìm cách cung ứng thực chất những điều người dân mong muốn từ một nhà nước: an toàn cá nhân, được dự phần khi kinh tế tăng trưởng, và các dịch vụ công cọng cần thiết (đặc biệt là  giáo dục, y tế, và hạ tầng cơ sở) để đạt được cơ hội cá nhân. Các nhà tranh đấu dân chủ, vì những lý do dể hiểu, chú tâm vào việc giới hạn quyền lực các nhà nước chuyên chế hay ăn cướp. Nhưng họ không dành nhiều thời gian suy nghĩ về việc cai trị một cách có hiệu năng.  Những người đó, theo lời của Woodrow Wilson, quan tâm nhiều hơn về việc “kiểm soát thay vì làm cho nhà nước sinh động hơn.”

Ở đó chính là sự thất bại của Cách Mạng Cam vào năm 2004 tai Ukraine, một cuộc cách mạng đã lật đổ được Viktor Yanukovych lần đầu tiên.  Các nhà lãnh đạo nắm được chính quyền qua các cuộc chống đối đó – Viktor Yushchenko và Yulia Tymoshenko – đã phí phạm năng lực của họ khi lao đầu vào những gây gổ nội bộ và những thỏa thuận mờ ám. Nếu có được một chính phủ dân chủ và hữu hiệu lên nắm chính quyền,  nếu dọn sạch được thối nát và tham nhũng ở Kiev, nếu tạo dựng lại niềm tin vào các cơ quan chính phủ, nhà nước đã có thể xác định và thiết lập được tính hợp pháp của mình trên toàn cỏi nước Ukraine, kể cả miền Đông nói tiếng Nga, rất lâu trước khi Putin có đủ sức mạnh để can thiệp. Thay vào đó, các lực lượng dân chủ đã tự đánh mất uy tín, và lót đường cho sự trở về của ông Yanhkovych vào năm 2010, để mở màn cho sự bế tắc căng thẳng và đẩm máu trong những tháng vừa qua.

Ấn Độ đã bị kềm hãm bởi một khiếm khuyết về hiệu suất tương tự khi so sánh với Trung Quốc. Việc Ấn Độ vẫn không tan rã sau khi được thành lập như là một nước dân chủ vào năm 1947 là một điều rất ấn tượng. Nhưng nền dân chủ Ấn Độ, cũng như kỹ thuật làm dồi thịt, không có  gì hấp dẫn khi nhìn từ gần.  Nhà nước  đầy rẫy tham những và bao che bè cánh; theo Hiệp Hội Cải Cách Dân Chủ Ấn Độ, 34% những người đắc cử vào những kỳ bầu cử gần đây là những tội phạm hình sự đang bị truy tố vì đã sai phạm các trọng tội như giết người, bắt cóc, và tấn công tình dục.

Chế độ pháp quyền có mặt ở Ấn Độ, nhưng luật pháp chậm và có hiệu năng thấp đến mức nhiều người đi kiện chết trước khi được đơn kiện của họ được tòa án xét xử. Tối Cao Pháp Viện Ấn Độ có trên 60 mươi ngàn trường hợp chưa cứu xét đến theo báo Hindustan Times. So với một Trung Quốc chuyên chế, nhà nước một nước dân chủ lớn nhất thế giới hoàn toàn bó tay khi tìm cách cung cấp cho người dân những hạ tầng cơ sở hiện đại hay những dịch vụ cơ bản như nước sạch, điện lực, và giáo dục cơ bản.

Tại một vài tiểu bang Ấn Độ, 50% các thầy giáo không đi làm việc, theo kinh tế gia và nhà hoạt động Jean Drèze. Narendra Modi, một người theo chủ nghĩa quốc gia Ấn Độ Giáo với một quá trình khoan dung đáng lo ngại đối với các  hành vi bạo lực chống lại người Hồi Giáo, vừa được bầu làm Thủ Tướng bởi một đa số đáng lưu ý, vì người ta hy vọng là bằng cách này hay cách khác ông sẽ vượt qua được các tranh cải vô bổ của chính trị Ấn Độ để thực sự làm được việc.

Hơn nhiều người khác, Người Mỹ thường không hiểu được sự cần thiết của một chính phủ có hiệu năng và chỉ chú tâm vào việc giới hạn quyền lực của các cơ quan thẩm quyền. Vào năm 2003, chính phủ của ông George W. Bush hình như đã tin rằng hai cơ chế – một nhà nước dân chủ và một nền kinh tế thị trường – sẽ tự phát trổi lên tại Iraq sau khi nước Mỹ đã loại bỏ được chế độ độc tài Saddam Hussein. Họ đã không hiểu rằng hai cơ chế kể trên chỉ có thể hình thành thông qua các tương tác giửa nhiều định chế phức tạp – các đảng phái chính trị, các tòa án, các quyền sở hữu, sự chia sẽ cùng một ý thức dân tộc – đã hình thành và phát triển tại các nước dân chủ tiên tiến qua nhều thập niên, thậm chí nhiều thế kỷ.

Không may thay, Hoa Kỳ cũng là một trong rất nhiều nước không có khả năng cai trị một cách có hiệu năng. Hiến pháp Hoa Kỳ, dựa trên một mô hình do Madison đề xuất, khi tìm cách ngăn chặn chế độ độc tài bằng cách đặt ra rất nhiều chặn kiểm soát và cân bằng ở mọi cấp nhà nước, đã biến nhà nước thành một chế độ của quyền phủ nhận. Trong tình trạng phân cực – hay nói rỏ hơn, tàn độc  – của nền chính trị hiện nay tại Washington, nhà nước Hoa Kỳ đã chứng minh được là không còn có khả năng đi tới hay đi lùi một cách có hiệu năng được nửa.

Ngược lại với các lời kêu la quá khích của cả hai bên, vấn đề tài chính dài hạn và rất trầm trọng mà nước Mỹ đang đối đầu vẫn có thể giải quyết được qua những thỏa hiệp chính trị hợp tình hợp lý. Thế nhưng Quốc Hội Mỹ chưa thông qua một ngân sách, theo chính những quy định của Quốc Hội, trong nhiều năm qua. Mùa thu năm ngoái, đảng Cọng Hòa đã đóng cửa toàn bộ nhà nước chỉ vì không thể tìm được đồng thuận trong việc nhà nước trả các nợ củ. Cho dù nền kinh tế Hoa Kỳ vẫn cội nguồn của các phát kiến kỳ diệu, rất khó lòng xem nhà nước Hoa Kỳ như là một nguồn cảm hứng cho thế giới vào lúc này.

Hai mươi lăm năm sau, sự đe dọa lớn nhất đối với giả thuyết lịch-sử-chấm-dứt không phải là sự kiện ở một nơi nào đó và vào một ngày nào đó, sẽ hình thành một mô hình lớn hơn, tốt hơn và có khả năng vượt qua và thay thế mô hình chế độ dân chủ mở; chủ nghĩa thần quyền Hồi Giáo hay chủ nghĩa tư bản Trung Quốc cả hai đều không có khả năng đó. Khi các xã hội bước lên được cái thang tự động đi lên của kỹ nghệ hóa, cơ cấu của các xã hội đó sẽ bắt đầu thay đổi theo chiều huớng ngày càng gia tăng các đòi hỏi tham gia chính trị. Nếu các nhà lảnh đạo chính trị thích ứng được với các đòi hỏi này, chúng ta sẽ tiến đến một phiên bản nào đó của dân chủ.

Câu hỏi cần nêu lên là có thể nào tất cả mọi quốc gia chắn chắn sẽ bước lên được cái thang tự động đó hay không. Vấn đề nằm trong sự gắn bó giửa chính trị và kinh tế. Tăng trưởng kinh tế đến mức độ cất cánh được đòi hỏi phải có một số định chế tối thiểu ví dụ như khả năng buộc người ký khế ước tuân thủ nó và những dịch vụ hay tiện ích công cọng luôn luôn có khi cần. Thế nhưng, việc thiết lập những định chế này rất khó khăn trong các hoàn cảnh như nghèo khổ cùng cực và chia rẻ chính trị. Trong lịch sử, nhiều xã hội đã thoát ra được “cái bẫy” trên qua những tai nạn lịch sử, theo đó những điều xấu (như chiến tranh) thông thuờng lại sinh ra những điều tốt (như những nhà nước hiện đại). Tuy nhiên, một điều không ai có thể biết rỏ là mọi việc tất yếu sẽ tốt đẹp cho tất cả mọi người.

Vấn đề thứ nhì mà tôi đã không đề cập đến 25 năm về trước là sự suy thoái chính trị, tự nó là một thang tự động đi xuống.Trong dài hạn, mọi định chế đều có thể suy thoái. Vì chúng thường cứng nhắc và bảo thủ; các phương pháp ứng xử dành cho những yêu cầu của một thời đại lịch sử không nhất thiết sẽ đúng khi các điều kiện bên ngoài thay đổi.

Hơn nửa, các định chế hiện đại được thiết kế một cách máy móc và với thời gian thường hay bị những tác nhân chính trị nhiều quyền lực thu gom vào tay họ.  Vì việc thích tưởng thưởng gia đình hay bạn bè là một ý muốn tụ nhiên hiện diện và vận hành trong bất kỳ hệ thống chính trị nào, các tự do sẽ thoái hóa và trở thành đặc quyền. Tại các  nước dân chủ (hãy nhìn xem luật thuế má tại Hoa Kỳ vào lúc này) điều này cũng đúng không kém gì tại các nước độc  tài. Trong những điều kiện đó, nguời giàu có khuynh hướng trở nên giàu hơn không nhất thiết hoàn toàn vì lợi nhuận trên tư bản cao hơn, như kinh tế gia người Pháp Thomas Piketty đã tranh luận, nhưng bởi vì họ còn có khã năng tiếp cận hệ thống chính trị và có thể dùng các quan hệ họ có để cổ động cho quyền lợi của họ.

Khi bàn về các tiến bộ kỹ thuật, điều khó tiên đoán được là ai sẽ thụ hưởng các lợi ích của chúng. Những sáng  chế mới như kỹ thuật truyền thông giúp trải rộng quyền lực vì chúng làm cho các thông tin ít tốn kém và dể tiếp cận hơn, thế nhưng chính các kỹ thuật đó cũng xoi mòn số lượng các việc làm không đòi hỏi một trình độ kỹ năng cao, đồng thời đe dọa đến sự hiện hữu của một giai cấp trung lưu dày rộng.

Không một ai nay đang sống trong một chế độ dân chủ đã được thiết lập từ lâu có quyền tự mãn về sự sống sót của chế độ đó. Bất chấp các thăng trầm ngắn hạn của nền chính trị thế giới, sức mạnh của các lý tưởng dân chủ vẫn là vô hạn. Chúng ta thấy sức mạnh đó trong  những cuộc biểu tình lớn và đông người vẫn đã dấy lên một rất cách bất ngờ từ Tunis đến Kiev hay Istanbul, tức là tại những nơi mà người dân đòi hỏi nhà nước phải công nhận họ có phẩm giá ngang hàng vì họ cũng là con người. Chúng ta cũng thấy sức mạnh đó trong hàng triệu người đang tuyệt vọng tìm mọi cách đi ra khỏi các nơi như Guatamala City và Karachi để đến Los Angeles hay London.

Dù cho chúng ta có đặt nhiều câu hỏi về việc còn bao lâu nửa thì tất cả mọi người sẽ đến đó, chúng ta phải không có bất cứ nghi ngờ gì về hình thái của xã hội sẽ hiện diện khi Lịch Sử chấm dứt.

Francis Fukuyama

Fukuyama là một nhà thành viên cao cấp của Viện Nghiên Cứu Quốc Tế Freeman Spogli tại đại học Stanford. Ông là tác giả cuốn “Trật Tự Chính Trị và Điêu Tàn Chính Trị: Từ Cách Mạng Công Nghiệp Đến Toàn Cầu Hóa Dân Chủ” sẽ xuất bản vào ngày 1 tháng 10 năm nay bởi Farrar, Strauss và Giroux.

Nguồn: http://online.wsj.com/articles/at-the-end-of-history-still-stands-democracy-1402080661

Chấn Minh chuyển ngữ (6/9/2014)

Read more »