Thuật nói chuyện hàng ngày -phần 4-đừng nói sai tiếng mẹ đẻ
Phan Khôi nói:"Người Việt Nam phải viết quốc ngữ cho đúng, dùng danh từ cho đúng". Bạn có thể nói:"Người Việt Nam và thứ người nào cũng vậy, khi nói chuyện đừng nói sai tiếng mẹ đẻ".

 Có nhiều người sang trọng, đi đứng ra điệu thầy cô, có chức quyền cao, đậu nhiều cấp bằng, nhưng nói tiếng mẹ đẻ một cách thương hại. Nói chuyện với ai, họ làm kẻ ấy hiểu sai điều họ muốn nói. Ở nhiều nước văn minh, có không ít kẻ trí thức về nhiều nghành học, quán thông nhiều ngoại ngữ, nhưng tiếng nước nhà của họ, họ phát âm sai bét, nói trật văn phạm, diễn đạt ý mơ hồ, lầm lẫn. Đáng tiếc nữa là trong nhiều nước chậm tiến, hạng trí thức không thông và khinh thường tiếng mẹ nhiều như trấu. hiện giờ, có biết bao người, Hán học, Tây học thì hay lắm, nhưng không dễ nói, viết tiếng việt trôi chảy. nói ngoại ngữ như Pháp ngữ, Anh ngữ, thì như bắp rang, nhưng khi dùng tiếng mẹ thì không khác gì như một ngoại kiều.

 Họ hay xen lẫn vào câu tiếng việt những tiếng Pháp, tiếng Anh, tiếng La tinh để diễn ý, vì quá nghèo dụng ngữ tiếng nước nhà. Tiếng việt, tuy không phong phú bằng Hoa ngữ hay La ngữ. Nhưng hiện giờ, có lẽ nó được trên sáu bảy vạn tiếng. Đó là chưa kể những thổ ngữ, những tiếng lóng. Thế mà tại sao họ cứ dùng đi dùng lại một mớ tiếng tầm thường nào đó trong khi đầu não của họ là một kho ngữ vựng về ngoại quốc về khoa học, về sử địa.

Người cẩu thả tiếng mẹ, bất chấp việc đánh hỏi ngã đã đành, họ còn không quan tâm đến cách phát âm những phụ âm đầu như s, x,ch, tr. Sáng láng họ đọc"xáng láng", trung trực họ nói"chung chực". Còn nạn dùng sai danh từ nữa. Ở một trường đại học mà còn ảnh hưởng của nền giáo dục thực dân, trong 100 sinh viên, có đến bảy mươi người dùng lẫn lộn hai tiếng"Chúng tôi" và chúng ta, dùng" phiền phức" thế" phiền hà".

 Người ta cũng không quên được, những người không biết phân biệt loại tiếng dể dùng cho hợp câu chuyện. Một giáo sư của một trường trung học nọ nói với chúng tôi:"nhà tôi cho con ở về chốn thần kinh". Bạn nghe có trái tai chưa. Tại sao ông không nói đơn sơ:"nhà tôi cho con ở về Huế".

Người cẩu thả tiếng Việt, cũng không tùy người tiếp chuyện để ăn nói cho xứng hợp. Đối với người cao tuổi, có chức quyền hơn họ, họ vẫn dùng những tiếng mà họ nói với bè bạn lúc giởn chơi. Những tiếng"Ba đá, ráng chịu, quá sá, mừng, bồ", họ tha hồ sử dụng cho bất cứ ai giao tiếp với họ.

Những cách xưng hô để chào hỏi, giới thiệu, từ giã, họ cũng dùng sai bét mà không ý thức được lỗi của mình.

Lẽ dĩ nhiên, bạn biết câu chuyện của họ, không gây thiện cảm sâu sắc nơi người nghe. Có khi, người ta đối xử tử tế với họ vì xả giao. Nhưng bên trong người ta coi thương họ.

Muốn khỏi thất bại như họ trong lúc nói chuyện, xin bạn chịu khó trau dồi tiếng mẹ đẻ.

Xin bạn học nằm lòng những điều chúng tôi nhắn gởi bạn dưới đây, để sử dụng tiếng mẹ có giá trị và gây thiện cảm, uy tín với mọi người.

1/ Lo cho mình có một vốn dụng ngữ phong phú.

Phương thế là học tự điển, học những sách về từ ngữ. Xin bạn nhớ kỷ, chúng tôi nói học, chớ không phải coi hay tra thôi. Tập thói quen để trên đầu giường một quyển danh từ hay một quyển tự điển, để trước khi ngủ học vài chữ. Théodore Rooselt có tập quán để một quyển sách trên bàn giấy và đọc trog những phút đợi khách. Tại sao bạn không để ở bàn ăn một cuốn danh từ để học lúc chờ dọn bữa ăn.

Anatole France mê dùng tự điển như người mê dùng tình nhân, nên ông trở thành đại văn hào, ít ra bạn học ngữ vựng, để có nhiều dụng ngữ, hầu diễn đạt tâm tưởng của mình chính xác, tường tận. Muốn dụng ngữ phong phú, bạn cần đọc nhiều loại sách báo. Sau khi đọc, chịu khó ghi trong sổ riêng những tiếng không biết, rồi tra tự điển. Nên giao du với những người giỏi tiếng mẹ, bàn chuyện với nhà văn, chú ý học những tiếng chuyên môn, những tiếng lóng, tiếng địa phương, thổ ngữ của bất cứ người nào bạn giao tiếp. Khi nghe giảng hoặc nghe diễn thuyết ở đâu, cố gắng học cách dùng tiếng của diễn giả. Tiếng nào mình chưa biết về nhà tra tự điển.

2/ Dùng tiếng cho chính xác.

Theo Gustave Flaubert, bất cứ điều gì ta nói, chỉ có một tiếng nào đó để diễn nó ra. Bạn hãy tìm cho được tiếng ấy. Nên đọc truyện Kiều để học tài dùng tiếng chính xác của Nguyễn Du.

Nguyễn Hiến Lê khuyên bạn muốn tìm tiếng đúng nên:

a) Lựa một tiếng cụ thể.

b) Dừng dùng tiếng mơ hồ.

c) Đừng nói ơ chung quanh hay nói quá.

d) Đừng dùng tiếng sáo.

e) Phân biệt những tiếng lóng và tiếng thanh nhã.

f) Hiểu rõ những tiểu dị giữa những tiếng đồng nghĩa.

Đó là những lời khuyên vàng ngọc mà bạn nên nhớ.

Tóm lại, chúng ta cần rèn luyện tiếng mẹ đẻ để trở thành người nói chuyện hay, và làm cho người nghe có cảm tưởng tốt về nền giáo dục, về giá trị văn hóa của ta.