Hiệu quả đầu tư công… khó biết!

Mạnh Bôn

(baodautu.vn) Dàn trải, kém hiệu quả, thất thoát, lãng phí là những từ thường đi liền với đầu tư công. Tình trạng này tiếp diễn sẽ đe doạ nghiêm trọng đến an ninh tài chính quốc gia bởi đầu tư công ngoài nguồn vốn ngân sách, còn lại là nguồn đi vay.

Tiến trình đầu từ một dự án bằng nguồn vốn ngân sách, vốn có nguồn gốc ngân sách phải qua rất nhiều khâu từ chủ trương đầu tư, lập dự án, đấu thầu, thi công, giám sát thi công… đến bàn giao, quyết toán và đưa dự án vào sử dụng.

Theo các chuyên gia kinh tế tham dự Hội thảo Kiểm toán hiệu quả đầu tư công vừa được ACCA và Kiểm toán Nhà nước (KTNN) tổ chức thì khâu nào cũng có thể dẫn tới lãng phí, thậm chí là thất thoát. “Nhưng khâu nào là nguyên nhân chính dẫn tới dự án đầu tư công bị lãng phí, dàn trải, kém hiệu quả? KTNN phải có trách nhiệm phát hiện và tăng cường kiểm toán ở khâu này”, Chủ tịch Hội kiểm toán viên hành nghề Việt Nam, nguyên Thứ trưởng Bộ Tài chính, ông Trần Văn Tá đề xuất.

Là người có hơn 30 năm làm việc trong ngành tài chính, ông Tá không ngần ngại chỉ thẳng ra rằng, khâu gây ra lãng phí lớn nhất trong đầu công chính là chủ trương đầu tư. Ông Tá cho rằng, để nâng hiệu quả đầu tư công, thay vì kiểm toán sau khi dự án, công trình hoàn thành, đưa vào sử dụng, KTNN nên kiểm toán ngay từ khâu ra chủ trương đầu tư và “theo” đến cùng khi dự án đi vào hoạt động.

 “Ngoài ra cần phải nghiên cứu xây dựng các tiêu chí, tiêu chuẩn đánh giá hiệu quả dự án để thí điểm xử lý trách nhiệm người đứng đầu trong việc xây dựng chủ trương đầu tư và người quyết định chấp thuận đầu tư”, ông Tá đề xuất.

Nhưng xử lý trách nhiệm người đứng trong việc xây dựng chủ trương đầu tư và người quyết định chấp thuận đầu tư theo TS. Lê Đăng Doanh không hề đơn giản do rất nhạy cảm.

“Điều đáng lo ngại là quyết định chấp thuận đầu tư thường được dựa trên các yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội có thể coi là không giới hạn và khả năng huy động vốn do chủ đầu tư đề xuất thường chưa được kiểm chứng trong khi các tiêu chí về hiệu quả kinht tế - xã hội, trách nhiệm thu hồi vốn… chưa được quy định chặt chẽ và chưa có hiệu lực ràng buộc pháp lý”, ông Doanh nói.

Việc chấp nhận chủ trương đầu tư khá dễ dàng, theo ông Doanh là sản phẩm của cơ chế xin - cho. Trong đó, cả 2 phía “xin” và “cho” đều có lợi ích chung và lợi ích nhóm. “Hậu quả của cơ chế xin - cho trong đầu tư công là dự án đầu tư công lãng phí, thời gian đầu tư kéo dài, không thể đo đếm được hiệu quả trong khi đó thất thoát không dưới 20 - 30% tổng vốn đầu tư”, ông Doanh kết luận.

Không ước lượng thất thoát, lãng phí trong đầu tư công là bao nhiêu, TS. Trần Đình Thiên, Viện trưởng Viện kinh tế Việt Nam dẫn chứng số liệu cụ thể: bỏ ra 100 đồng để đầu tư, khu vực doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài đưa được 83 đồng vào sản xuất; khu vực kinh tế tư nhân đưa được 68 đồng vào sản xuất, còn khu vực nhà nước (trong đó bao gồm cả doanh nghiệp nhà nước) chỉ đưa được 63 đồng vào sản xuất.

Thừa nhận đầu tư của khu vực nhà nước không thể hiệu quả bằng khu vực kinh tế ngoài nhà nước vì còn phải thực hiện một số mục tiêu có thể nói là phi lợi nhuận hay lợi nhuận rất thấp như tạo điều kiện phát triển cho vùng kinh tế khó khăn; sản xuất, cung ứng hàng hoá công ích… nhưng theo ông Thiên thì không thể vin vào lý do này mà có thể biện minh cho việc đầu tư của khu vực nhà nước kém hiệu quả.

 “Thực tế, nguyên nhân cơ bản của việc đầu tư công kém hiệu quả, lãng phí, thất thoát là do chiến lược kinh doanh không phù hợp, đầu tư sai lầm, quản lý kém, thiếu trách nhiệm và tham nhũng, lãng phí”, ông Thiên kết luận và cho rằng hiệu quả đầu tư công thấp đến mức báo động.

Cụ thể, để tạo ra GDP trị giá 130 tỷ USD, Việt Nam cần tới 100 cảng biển, trong đó có tới 20 cảng biển quốc tế; 28 sân bay, trong đó có 8 sân bay quốc tế, 15 khu kinh tế ven biển, gần 30 khu kinh tế cửa khẩu, hơn 280 khu công nghiệp và khoảng 700 cụm công nghiệp. Trong khi đó, GDP của Nhật Bản hơn 5.000 tỷ USD nhưng họ chỉ có 4 sân bay quốc tế hay như Australia có quy mô nền kinh tế 1.230 tỷ USD và diện tích gấp nhiều lần Việt Nam cũng chỉ có 2 sân bay quốc tế.

Đầu tư công càng lớn kéo theo thất thoát, lãng phí càng lớn, theo TS. Lê Đăng Doanh, nếu tiếp tục kéo dài đầu tư công vào cơ sở hạ tầng như sân bay, cảng biển, đường giao thông… không thể coi là ưu điểm trong quản lý nhà nước.

 “KTNN với vị trí là một cơ quan kiểm tra tài chính do Quốc hội thành lập phải có trách nhiệm góp phần làm giảm thất thoát, lãng phí, tham nhũng trong đầu tư công”, ông Doanh đề xuất.

Nhưng giảm thát thoát, lãng phí, tham nhũng trong đầu tư công bằng cách nào đang là bài toán đặt ra với KTNN, bởi trên thực tế, ông Trương Văn Tạo, Phó kiểm toán trưởng Chuyên ngành IV, KTNN thì kết quả kiểm toán của KTNN cũng chưa phát hiện và đánh giá được sai sót, gian lận trong giai đoạn lập, phê duyệt dự án đầu tư từ đó gây ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả của dự án. Kiểm toán hiện cũng chưa phát hiện được gian lận trong công tác thiết kế, tổ chức thi công khiến làm tăng chi phí, gây lãng phí và thất thoát trong đầu tư công.

 “Thậm chí, KTNN cũng chưa đưa ra được đánh giá về chất lượng công trình mặc dù đây là yếu tố đặc biệt quan trọng quyết định đến hiệu quả sử dụng công trình. KTNN cũng chưa đánh giá được hiệu quả khai thác sử dụng công trình nên không thể đánh giá đầy đủ, toàn diện về hiệu quả đầu tư công tại mỗi công trình, dự án”, ông Tạo cho biết.

Posted in: Đầu Tư