Khi sự giàu có đi kèm với nỗi buồn và hổ thẹn

Không phải tất cả, nhưng nhiều người ước mong giàu có, chả vậy mà mỗi khi năm mới đến, người ta vẫn chúc nhau mạnh khỏe, giàu có, ... Khi thắp nén hương thờ phụng thần phật và tổ tiên, người Việt không quên cầu mong đấng linh thiêng phù hộ cho mình được mạnh khỏe, ... và giàu có.

Nhà mặt phố, bố chủ tịch phường

Rõ ràng, giàu có là mong ước chính đáng của con người.

Song, gần đây một số nghiên cứu điều tra xã hội học nhận xét rằng tâm lý "ghét người giàu" đang hình thành ở những nước như Trung Quốc, Nga và Việt Nam v.v... như một nghịch lý.

Tờ China Daily đăng một khảo sát điều tra gần đây do Viện Khoa hoc Xã hội Zhejiang cho thấy "96% công chúng nói họ căm ghét người giàu."

Yu Jianrong, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu thuộc Viện Khoa học Xã hội Trung Quốc (CASS), thừa nhận rằng "sự căm ghét đối với các quan chức, người giàu có đang trở thành một trạng thái tâm lý (mentality) ở Trung Quốc."

Tương tự như vậy, người giàu ở Nga bị căm ghét vì "chỉ sau vài năm họ trở nên vô cùng giàu có mà ở những nước văn minh phương Tây phải mất hàng thế kỷ".

Nếu các nhà xã hội học ở Việt Nam làm điều tra chính thức, không biết liệu kết quả có khác Nga và Trung Quốc hay không?

Trong khi đó, những tỷ phú như Bill Gates, Steve Jobs, Warren Buffett hay Mark Zuckerberg, ... cũng chỉ chiếm một tỉ lệ nhỏ trong xã hội, không những không bị xã hội Mỹ thù ghét mà còn được ... ngưỡng mộ. Đơn giản, vì họ trở nên giàu có bằng chính lao động của mình một cách minh bạch chứ không bằng con đường mafia và trộm cắp.

Vậy, ngoài phản ứng tự nhiên "giàu ghen, khó ghét" có từ xa xưa, rõ ràng có những căn nguyên khác do những nghịch lý trong xã hội hiện tại. Tâm lý đó ngày nay không chỉ gồm có sự ganh ghét và còn chứa cả sự khinh bỉ, chủ yếu nhằm vào một số ít người bỗng nhiên trở nên "siêu giàu chỉ sau một đêm" bằng những cách ... rất bất bình thường.

Thế nào là giàu hay nghèo khác nhau rất xa giữa các quốc gia. Ở thế kỷ trước, mơ ước về vật chất của người miền Bắc những năm 1970- 80 khiêm tốn lắm. Nó đã được khái quát hóa một cách hài hước bằng '10 yêu': "Một yêu anh có may-ô/ Hai yêu anh có cá khô ăn dần/ Ba yêu ..."

"Mười yêu" của thời hiện đại chắc chắn khác rất xa. Trong con mắt của những tay gian hùng thời nay, ai có hai, ba biệt thự chưa được coi là giàu. Trong khi với khá nhiều người, sở hữu chiếc xe Camry đã là sang thì những tay "đại gia" chỉ coi nó là "giẻ rách". "Mười yêu" không chỉ dừng lại ở vật chất mà dần chuyển hướng đến quyền lực và chủ nghĩa thân quen, gia đình trị: "Nhà mặt phố/ Bố chủ tịch phường/ Chị ngoại thương..."

Sự cách biệt giầu - nghèo theo hướng tiêu cực

Xã hội nào vào thời nào cũng có kẻ giầu, người nghèo như một hiện tượng tất yếu.

Tuy nhiên, loài người đã phân loại sự phân hóa là tiêu cực và phân hóa tích cực.

Ai lao động tích cực, sáng tạo, và có hiệu suất cao sẽ là người giầu có. Ngược lại ai lười biếng, kém năng lực sẽ nghèo hơn. Sự phân hóa giầu- nghèo như thế là tích cực, nó khiến người nghèo phải nỗ lực vươn lên.

Còn ai kẻ kém cỏi về năng lực, lười biếng, thì lại giầu lên vùn vụt. Ngược lại ai chăm chỉ lao động, có năng lực, thì lại nghèo. Sự phân hóa này được cho là tiêu cực, nó thủ tiêu mọi cố gắng, sức sáng tạo của xã hội.

Sự phân hóa giàu- nghèo tiêu cực có từ thời bao cấp, thời mà người ta tưởng rằng cái nghèo được cào bằng. Ngày đó, kẻ giàu có vẫn là những kẻ có đặc quyền đặc lợi. Sự bất công này cũng chính là một trong những nguyên nhân gây ra bất mãn trong xã hội dẫn đến sự sụp đổ của nhà nước Xô viết, như được bàn trong loạt bài trên Thời Nay - một ấn phẩm của báo Nhân Dân.

Sự cộng sinh của sinh vật cấp thấp

Ngày nay, khoảng cách giàu nghèo càng rộng và theo hướng tiêu cực. Song, người đang được hưởng thành quả lao động, không phải là những người lao động cần cù và học hành tử tế hay những người từng đóng góp xương máu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Không cần phải làm thống kê ta cũng có thể thấy người Việt bằng trí tuệ, lao động chân chính cộng với chút may mắn mà trở nên giàu có là rất hiếm hoi. Những kẻ giàu 'kinh khủng' hiện nay không thể giàu như thế, nếu không có sự câu kết của hoạt động mafia kiểu các quốc gia như Nga, Trung Quốc, ...

Vẫn theo báo cáo trên tờ China Daily nói trên, 70% số người Trung Quốc được hỏi cho rằng khoảng cách giàu nghèo ngày càng tăng bất chấp khẩu hiệu "xã hội hài hòa". Một số trở nên giàu có bằng sự trả giá của người nghèo thông qua ăn cướp của công nhờ các "mối quan hệ chính trị".

Carl Thayer, GS nghiên cứu về Việt Nam nhận xét rằng: "Không ai ở đây có được tài sản lớn mà không có quan hệ mật thiết với các thành viên đầy quyền lực ..."

Cũng từ đó nạn chảy máu chất xám ngày càng gia tăng vì nơi đây hình như không cần chất xám.

Lối sống sa đọa: Biểu hiện của sự giàu bất minh

Tài sản do trộm cướp được một cách dễ dàng khiến bọn trộm cắp ăn chơi sa đọa theo cách của những tên bạo chúa mông muội. Cách chơi của bọn tội phạm PMU-18 là một trong muôn vàn ví dụ.

Bọn này có lẽ đã học cách 'chơi' của mấy chú I-van giàu xổi, "đốt" €86.000 (trên 2 tỉ đồng Việt Nam) chỉ trong một đêm ở câu lạc bộ Billionaire, Sardinia. Người dân tại những khu nghỉ mát như bờ Địa Trung Hải này hay Cote d'Azur phải ngỡ ngàng khi thấy mấy chú trọc phú Nga bỗng tự nhiên nhét vào ngực mấy cô phục vụ một nắm đô-la và cười khả ố. Họ ngỡ ngàng vì chưa bao giờ thấy tỷ phú phương Tây ném tiền đi như thế cả.

Đành rằng ai có tiền thì người đó tiêu theo ý thích. Nhưng tiêu tiền kiểu như thế hay như rước một con chó bằng 30 xe Mercedes ở Trung Quốc hay rước dâu ở phố núi nghèo Việt Nam ... đúng là kiểu trọc phú.

Nếu tiền đó kiếm bằng trí tuệ hay mồ hôi nước mắt, bọn họ đã không làm như thế.

Trong khi trẻ em đu dây cáp đi học vì không có tiền bắc cầu qua sông thì quan chức bỏ tiền tỷ trong những buổi đánh bạc. Những quan tham đốn mạt còn cố tình bòn rút tiền cứu trợ của người nghèo.

"Ăn cắp ăn trộm thành phật thành tiên, ..." là một nửa của ngạn ngữ trong tiếng Việt nói lên cái nghịch lý của cuộc sống.

Chính những nghịch lý và sự bất công nói trên giải thích tại sao người giàu bị khinh ghét.

Trong một xã hội có đạo lý, người nghèo nên xấu hổ. Ngược lại, trong xã hội vô đạo lý, kẻ phải xấu hổ lại không phải là người nghèo.

Một nhà báo viết: "Từ khi ông Đặng Tiểu Bình tuyên bố 'làm giàu là vinh quang', một số ít người đã giàu lên một cách đê tiện." Nhận xét đó hẳn không chỉ dành cho Trung Quốc.

PHƯƠNG NGUYỄN (TUẦN VIỆT NAM)

Posted in: Van Hoá