Sự vặn vẹo của công lí – Ngải Vị Vị nói về phiên tòa thế kỉ ở Trung Quốc

Tháng 8 29, 2013

Phạm Nguyên Trường dịch

Phiên tòa xử Bạc Hi Lai vừa kết thúc sẽ được nhớ đến như cột mốc chính trị quan trọng nhất trong lịch sử đương đại của Đảng Cộng sản Trung Quốc. Nhiều năm sau khi Mao Trạch Đông mất vào năm 1976, những phiên tòa có tính trình diễn là chuyện bình thường. Do vai trò của họ trong Cách mạng Văn hóa, “bè lũ bốn tên” bị quy kết và kết án đơn giản là “hoạt động chống Đảng”. Nhưng bây giờ, một vụ án chính trị phải xem xét nhiều yếu tố hơn.

Khi Trung Quốc gánh vác vai trò quan trọng hơn trong các hoạt động quốc tế và quảng bá về sự tăng trưởng kinh tế nhanh chóng của mình trong suốt 30 năm qua, giới lãnh đạo đất nước này tìm cách tạo cho mình uy tín trong việc trị quốc theo tinh thần pháp trị. Với phiên tòa xử Bạc Hi Lai như một phép thử, ban lãnh đạo mới đã nỗ lực giữ ảo tưởng đó và để có thể xuất hiện một cách cởi mở và tự tin trước nhân dân nước mình. Nhưng cuối cùng, cố gắng của họ đã thất bại.

Các nhà lãnh đạo Đảng hẳn phải coi trường hợp của Bạc là một khối u phát triển ngay cạnh động mạch cảnh – chữa trị thì quá nguy hiểm mà để đó thì nó lại lớn quá nhanh. Tất cả những người dính líu tới vụ này đều là thành viên của nhóm tinh hoa, cả trên phương diện xã hội lẫn chính trị, bắt đầu từ cựu Ủy viên Bộ Chính trị Bạc; vợ ông ta, bà Cốc Khai Lai; Giám đốc Công an Trùng Khánh, người có thể là nhân tình của bà Cốc; một doanh nhân người Anh đã bị hạ sát; các doanh nhân hàng đầu của Trung Quốc và nước ngoài; thậm chí ngay cả cậu con trai của Bạc, có bằng tốt nghiệp Harvard’s Kennedy School.

Một vở kịch bị xuyên tạc

Nhằm trình diễn sức mạnh và chứng tỏ Đảng đứng trên những âm mưu nhỏ nhen, chính quyền quyết định đưa ra một bản tường thuật “trực tiếp” – nhưng rõ ràng là bị kiểm duyệt – về phiên tòa. Bản tường thuật này chắc chắn đã cung cấp cho chúng ta một món giải trí khá thú vị; không có kịch bản định trước nào có thể soạn cho một vở kịch bị xuyên tạc thú vị đến thế.

Nhưng khi đưa ra một bản tường thuật đã bị kiểm duyệt, các quan chức lại tạo ra nhiều câu hỏi hơn lời đáp. Còn công chúng thì biết rằng họ không được thấy toàn bộ bức tranh, họ chỉ có thể suy đoán về những phần chính của câu chuyện bị che giấu. Thậm chí phản ứng của họ cũng bị kiểm duyệt: trong vòng một ngày, Tòa án Tế Nam nhận được hơn 4.000 bình luận trên mạng Weibo – một phiên bản Twitter của Trung Quốc – nhưng chỉ có 22 bình luận được phép hiển thị.

Kiểm duyệt vẫn là phản ứng đương nhiên của chế độ trước mọi bùng phát của dư luận xã hội. Thí dụ như vụ này, đấy là khi cần minh bạch thì các nhà lãnh đạo Trung Quốc không thể thực sự cởi mở, hoặc làm sao để được dân chúng hiểu và có cảm tình với mình. Không những thế, chính quyền tìm cách giữ bản tường thuật phiên tòa trong giới hạn sao cho không làm lung lay nền tảng của Đảng.

Có lẽ chế độ nghĩ rằng có thể tránh những câu hỏi khó chịu bằng cách tập trung vào những cáo buộc có tính hình sự đối với Bạc, như thể đây là một phiên tòa bình thường, được tổ chức theo đúng quy định của pháp luật. Nhưng đây là một trò hề mà không một người Trung Quốc nào tin.

Do quá chú tâm nhằm duy trì ảo tưởng, các công tố viên đã có những sai lầm rõ ràng về mặt thủ tục, họ sử dụng những bằng chứng gian lận và đưa ra tòa các nhân chứng rõ ràng đã bị ép phải làm chứng. Được tiến hành theo cách tự chuốc lấy thất bại như thế, cả mục đích cũng như kết quả cuối cùng của phiên toà đều trở thành lố bịch. Người dân Trung Quốc sẽ không bao giờ tin rằng Bạc được xử một cách công bằng, vì họ biết rằng người ta chỉ đưa ra một phần sự thật mà thôi.

Có thể Bạc quả thật mắc tội tham nhũng và lạm dụng quyền lực, như tòa tin chắc. Nhưng một phần công lí không phải là công lí. Chỉ có thể có công lí hoặc chẳng có tí công lí nào. Ngay cả một trò chơi đơn giản nhất cũng cần những quy định rõ ràng. Nếu không, cuộc chơi chỉ có thể được coi là “điên rồ”, như Bạc nói về lời khai trên băng video của vợ mình.

Nếu chế độ đã không thể truyền tải được thông điệp như dự kiến về phiên tỏa ​xử Bạc thì thông điệp nào đã được truyền đi? Các cán bộ phải biết rằng hối lộ sẽ bị trừng phạt, dù chức vụ có cao đến mức nào. Tuy nhiên, phiên tòa chẳng những không khuyến khích đảng viên phải trung thực hoặc chăm chỉ mà lại dạy cho họ rằng trước hết phải làm tất cả để có thể đứng chung hàng ngũ với ban lãnh đạo hiện nay. Hiến pháp và pháp luật, thậm chí những đánh giá về mặt đạo đức, khó có chỗ trong những tính toán của họ.

Không an toàn

Kết quả là tất cả các nhà lãnh đạo Trung Quốc, từ cấp làng xã đến Bộ Chính trị đều cảm thấy bất an. Với luật pháp tùy tiện như vậy, Đảng đang nuôi dưỡng não trạng ngầm phá hoại việc đưa ra những quyết định có tính xây dựng và khả năng thay đổi. Chính khách ở Trung Quốc có địa vị đáng buồn.

Người dân bình thường cũng không khá hơn. Bạc xuất thân từ một gia đình có nguồn gốc cách mạng lâu đời và ngay trước khi bị bắt, ông ta là một ngôi sao sáng trên bầu trời chính trị Trung Quốc – một trong những nhân vật ủng hộ Mao nổi tiếng và hoạt động khá tích cực, gọi là “Thế hệ đỏ thứ hai.” Ông ta là người đại diện cho toàn bộ tư duy của ban lãnh đạo hiện nay; còn phong cách, kinh nghiệm, năng lượng, niềm đam mê và lập trường của ông ta lại là những nhân tố quyết định giá trị cốt lõi của “Giấc mơ Trung Hoa”. Ngay cả một người như ông ta mà cũng bị tước mọi chức vụ như thế thì công dân bình thường còn hi vọng gì? Khi các giá trị như quyền con người, tự do ngôn luận và công bằng trong lĩnh vực tư pháp đều phải hi sinh vì quyền lợi của nhóm chóp bu nắm quyền thì chẳng ai có thể an toàn.

Nhận thức đó giúp giải thích vì sao vụ bắt giữ tôi năm 2011 thu được sự chú ý như thế. Tôi bị bắt và bị tra hỏi vì tội lật đổ chính quyền, nhưng khi tôi được thả thì chính quyền không kết án tôi vì bất cứ tội hình sự nào. Không những thế, họ còn kết án công ty nơi tôi làm việc là phạm tội kinh tế. Vì các quan chức không bao giờ có ý định điều tra công ty này về những tội như thế, họ đã phạm mấy sai lầm và tạo ra một vụ án vô nghĩa.

Họ không lường trước sự quan tâm của dư luận khi tôi đưa vụ này ra công khai. Rất nhiều người đã nhận ra rằng họ cũng là những người bị chính quyền đối xử một cách tùy tiện như thế. (Chế độ cũng không ngờ rằng tôi sẽ kiện họ.) Cuối cùng, họ quyết định không theo đuổi vụ này nữa và im lặng bỏ qua toàn bộ trò hề này.

Mất niềm tin

Hiện nay người Trung Quốc đã có hiểu biết nhiều hơn và chưa bao giờ họ mất niềm tin vào chính quyền đến như thế. Đáng lẽ phải thừa nhận và giải quyết thực trạng đó thì chế độ lại không chịu hợp tác với người dân của mình. Trong tài liệu gọi là “Văn thư số 9”, bị rò rỉ ra ngoài trong thời gian vừa qua, các nhà lãnh đạo cao cấp của Đảng Cộng sản đã liệt kê “7 mối đe dọa”, nói rõ rằng “Chế độ dân chủ phương Tây” và “các giá trị phổ quát” là những mối nguy hiểm đối với xã hội.

Vì chính quyền Trung Quốc khước từ bầu cử thật sự, nên xã hội không bao giờ có cơ hội thể hiện ý kiến của mình về ban lãnh đạo. Nền tảng cho bất kì cuộc giao tiếp, thảo luận hay tranh luận – những đòi hỏi bắt buộc cho việc xây dựng cơ sở hạ tầng xã hội hiện đại – chưa bao giờ được thiết lập. Cả về đạo đức lẫn tư tưởng, Đảng Cộng sản đều quá yếu để đối đầu với công luận.

Xã hội Trung Quốc bị cái yếu kém đó làm cho biến dạng. Thật thú vị là ngay lập tức, người Trung Quốc đã biến cử chỉ của Bạc trong một bức hình chụp tại phòng xử án, với ba ngón tay như thể một lời chào, thành một biểu tượng cảm xúc. Trong những xã hội mà bạn không thể nói lên sự thật thì biểu tượng, ám chỉ và so sánh tràn đầy. Điều đó chỉ xảy ra dưới chế độ độc tài và ngôn ngữ cũng như văn hóa Trung Hoa từ xưa đến nay đều như vậy.

Người Trung Quốc đánh giá cao những hòn đá nhân tạo và những cây bonsai có hình thù vặn vẹo, coi chúng như những ẩn dụ về nền chính trị Trung Quốc. Khi điều kiện sống khắc nghiệt tước đoạt không gian phát triển tự nhiên thì cuộc đấu tranh giành quyền sống sẽ tạo ra những hình thức cong queo, vặn vẹo như thế.

Trong những năm sắp tới, có khả năng là chính quyền cộng sản rốt cuộc sẽ phải đối mặt với những câu hỏi thực sự về tính chính danh của mình và phải nhận ra rằng họ chỉ có thể cầm quyền dựa trên hiến pháp và pháp trị chân chính. Nếu không, nếu tiếp tục loại bỏ vai trò của công luận khỏi quá trình đưa ra quyết định và hi vọng đánh lạc hướng người Trung Quốc bằng những vở kịch như kiểu vụ xử Bạc thì chế độ chỉ tự lao nhanh đến chỗ cáo chung. Phiên tòa Bạc Hi Lai có thể sớm kết thúc, nhưng chế độ vẫn tiếp tục đứng trước vành móng ngựa.

Nguồn: “Ai Weiwei on China’s Trial of the Century”, Bloomberg, 27-8-2013. Nhan đề bổ sung của pro&contra

Bản tiếng Việt © 2013 Phạm Nguyên Trường & pro&contra

Posted in: Chính Trị,Phạm Nguyên Trường