Những hiểu lầm phổ biến về hành vi con người (phần 1)

 1. Thay đổi thái độ từ hành vi 
Khi tôi trình bày nguyên tắc này lần đầu tiên, tôi đã nhận đuợc rất nhiều ánh mắt không đồng tình. Mọi người thường phản ứng như sau:

“Không phải nguợc lại sao? Không phải thái độ ảnh hưởng tới hành vi sao?”
“Thật nực cười! Tôi có những giá trị bản thân và luôn sống theo nó! “

Không, nó không có nghĩa là chúng ta hay thay đổi, cũng không có nghĩa là thái độ không bao giờ có ảnh hưởng đến hành vi. Tất nhiên thái độ ảnh hưởng đến hành vi, thế nhưng các nhà nghiên cứu cũng đã chứng minh rằng hành vi của chúng ta cũng có thể có ảnh hưởng trực tiếp đến thái độ dưới những hoàn cảnh phù hợp ( Eagly & Chaiken,1993).
Điều này giúp bạn ra sao trong cuộc sống ?
“Hãy hành động như người mà bạn muốn trở thành và bạn có thể trở thành con người đó”. Đó là điều đáng kinh ngạc mà bộ não của chúng ta có thể thực hiện bất kể hành động và thái độ của chúng ta có trái ngược đi nữa. Bạn có thể học cách yêu thích một thứ gì đó, hoặc ít nhất là trở nên thoải mái hơn với nó  bằng cách “tiếp tục”.
Trong “So good, they can’t ignore you“, tác giả Cal Newport cũng đưa lời khuyên về việc tìm kiếm “niềm đam mê”. Theo Newport, thật sự khái niệm “đam mê” không hề tồn tại ngay từ ban đầu, mà nó là kết quả của quá trình liên tục cải thiện và nâng cao năng lực bản thân, và dần dần về sau khi kỹ năng giúp bạn đạt được những sự thoải mái trong cuộc sống cũng như hiểu được tính chất công việc, dần dần bạn sẽ trở nên yêu thích và đam mê công việc. Điều này cũng giống như với việc thay đổi thái độ từ hành vi. Nếu bạn vẫn loay hoay tìm kiếm hạnh phúc, hãy cứ bắt tay làm việc gì đấy – bất kể việc gì, những kinh nghiệm thu thập được sẽ giúp bạn có cái nhìn đa dạng và thực tế hơn cho câu hỏi “Đam mê của tôi là gì? Thái độ của tôi là gì?”.

2. Con người có thể là không nhất quán. Và đó là điều bình thường

Một cô bạn thân thiết bỗng thay đổi ý kiến xoành xoạch. Trong một cuộc tranh luận, một người có thể có cái nhìn rất lành mạch, hợp lý, thế nhưng trong một cuộc tranh luận khác, họ lại trở nên thiên vị rõ rệt. Hẳn nhiên chúng ta sẽ cảm thấy khó hiểu và thất vọng, và kết luận người đó là vô lý.
Nhưng thật ra, con người là một thực thể rất phức tạp. Mặc dù chúng ta có thể suy nghĩ rất lý trí, nhưng điều này không đồng nghĩa với việc chúng ta luôn luôn làm được như vậy ( Shermer,1997). Chúng ta bị giằng xé giữa hai cảm xúc và không quyết định được mình nên làm gì.
Điều này giúp bạn ra sao trong cuộc sống ?
Hiểu rằng sự không nhất quán là một phần bình thường của bản chất con người.
Bạn đã từng cố gắng thuyết phục ai đó rằng những quan điểm của người đấy là không nhất quán và do đó những quan điểm đó là sai? Đó không phải là cách để xây dựng mối quan hệ. Hãy xem xét về khả năng những nhìn nhận của bạn là sai và hãy tìm hiểu xem tại sao quan điểm của người đó lại không nhất quán so với những nhận định trước của họ.
Một khả năng nữa là hãy đừng bận tâm đến người nói là ai, mà hãy chú trọng vào nội dung của cuộc tranh luận. Thông thường chúng ta có kỳ vọng dành cho những người mà chúng ta có ấn tượng tốt (halo effect), và những kỳ vọng này cũng góp phần vào những đánh giá của chúng ta về người nói và ý kiến của họ. Hãy hiểu rằng nội dung (what) thì quan trọng hơn ai nói (who).

3. Không có nguyên nhân duy nhất 

Liệu xem phim bạo lực trên TV có làm cho trẻ em hành xử hung hãn không ? Một người khẳng định điều này một cách chắc chắn trong khi một người khác lại đưa ra dẫn chứng việc tuy nhiều trẻ em xem phim bạo lực nhưng chúng không hành xử hung hãn.
Những tranh cãi kiểu về nguyên nhân thường chẳng giải quyết điều gì cả. Chúng ta quên mất rằng có rất nhiều yếu tố khác nhau dẫn đến hành vi, và các yếu tố này tương tác với nhau đồng thời. Các nghiên cứu Tâm lý học thường nghiên cứu về những sự tương tác này, giúp chúng ta đánh giá sự tác động của các nguyên nhân khác nhau.
Điều này giúp bạn ra sao trong cuộc sống ?
Lần tới khi bạn tự hỏi về nguyên nhân dẫn đến hành động của một ai đó, đừng rơi vào cái bẫy như trên: Đừng cho rằng chỉ có một nguyên nhân duy nhất dẫn đến hành vi xấu. Nếu bạn làm như vậy, bạn có nguy cơ phớt lờ những yếu tố quan trọng khác. Hãy xem xét đến khả năng có nhiều hơn một yếu tố tương tác lẫn nhau đã gây nên hành vi. Nó sẽ giúp bạn hiểu sâu sắc hơn về con người.
(còn tiếp)
Gao N lược dịch từ Ten Interesting Things about Human Behavior
Lan T biên tập và bổ sung

Posted in: Tâm lý