Đôi nét về Adam Smith - ông tổ của kinh tế học hiện đại

Đã bao giờ các bạn nghe đến "Bàn tay vô hình" chưa? Hay tác phẩm cổ điển "Sự giàu có của các quốc gia" – đến nay hơn 200 năm vẫn còn được tái bản? Nói đến kinh tế thị trường, chúng ta không thể không nhắc đến Adam Smith. Vậy Adam Smith là ai?

Vào thế kỉ XVIII châu Âu bước vào cuộc cách mạng công nghiệp, tích lũy tư bản. Sự chuyển biến phương thức sản xuất đã làm cho học thuyết kinh tế chủ nghĩa trọng thương không còn thích hợp và thay vào đó là Kinh tế chính trị học tư sản ra đời. Nó là nền tảng khoa học của kinh tế thị trường ngày nay. Một trong những đại biểu tiên phong xây dựng hệ thống ấy là Adam Smith.

Adam Smith (1723-1790) sinh ở Kircaldy, Scotland, là con của một viên kiểm soát thuế vụ. Bố ông mất trước khi sinh ông một vài tháng, còn mẹ ông thọ đến 90. Năm 1737, vào tuổi 14, Adam Smith đã vào trường ĐH Glasgow, sau đó tiếp tục theo học ĐH Oxford và trở thành nhà lý luận kinh tế chính trị học cổ điển nổi tiếng của Anh.
Từ thời thanh niên, Smith biểu lộ dấu hiệu mà giới chuyên gia nghiên cứu tâm thần gọi là "hội chứng giáo sư". Người viết tiểu sử của ông mô tả ông là một học sinh có năng lực, mặc dù có "sự cao hứng khó hiểu", sau này trong cuộc đời học thuật thường chuyển qua những lúc cao hứng mộng tưởng thường làm rối loạn bạn đồng nghiệp (ví dụ họ nhìn thấy ông mỉm cười trong buổi lễ nhà thờ). Một trong những lúc mộng tưởng vào sáng sớm, ông đi bộ đến 15 dặm trong bộ đồ ngủ trước khi chuông nhà thờ ở làng bên "đánh thức" ông. Trong một dịp khác, trong khi đi bộ với một người bạn, người ta kể rằng tự nhiên ông tranh luận sôi nổi trong khi không có không có người khác ở gần, đến mức rơi xuống hố thuộc da! Người ta còn kể ông đãng trí làm rơi bánh mì bơ vào nước sôi, sau đó ông cho rằng xưa nay mình chưa hề pha chén chè nào tệ đến như thế.
Mặc dù không phải là người điển trai, sự có duyên của ông khiến bạn bè và sinh viên yêu mến. Có thể người ta tàn nhẫn mô tả ông là "hỗn độn những gì nhô ra". Một chân dung ông bằng đá chạm cho thấy môi dưới của ông trề ra, chiếc mũi to đùng và đôi mắt ốc nhồi. Vả lại trong suốt đời ông gặp rắc rối vì nỗi khổ sở của bệnh thần kinh, đầu ông lắc lư, bị ảnh hưởng của chứng mất ngôn ngữ.
Tuy nhiên tất cả những điều này không làm giảm khả năng tri thức của ông. ông tự mô tả mình là "một gã nịnh đầm không có gì ngoài sách vở". Ở ĐH Glasgrow và sau này ở Offord, Smith giảng về thần học tự nhiên, luân lý học, luật học và kinh tế chính trị học. Sinh viên từ Nga và châu âu sang Anh để nghe ông giảng.
Ông là học trò của Frances Hutcheson là bạn của David Hume, và là người quen biết với Quesney. Một trong số các bạn ông có Joseph Black một người tiền phong về ngành hóa học, James Watt là nhà phát minh ra máy hơi nước, Robert Foulis là nhà sáng lập ra Viện hàn lâm Kiểu mẫu Anh quốc (The British Academy of Design). Adam Smith còn quen thân với Andrew Cochran, một nhà buôn, nguyên viện phó của Đại học Glasgow, người sáng lập ra Câu lạc bộ Kinh tế chính trị (Political Economy Club).
Trong tác phẩm rất quan trọng của ông, "The theory of moral setiments", xuất bản lần đầu tiên năm 1759. Tác phẩm này là nỗ lực nhận định nguồn gốc đánh giá luân lí hay thừa nhận và phản đối luân lý. Trong sách ấy Smith nhận thức con người nhưng một sinh vật tư lợi mặc dù có khả năng đánh giá luân lý trên cơ sở những cân nhắc khác với tính ích kỷ. Ông cho rằng sự đánh giá luân lý thường được tiến hành bằng cách duy trì tư lợi trong sự vâng lời và đặt chính mình trong quan điểm người thứ ba, người quan sát vô tư. Trong cách này, người ta tiếp cận khái niệm đồng cảm luân lý chứ không phải là khái niệm ích kỷ, và luân lý thực sự vượt qua sự ích kỷ. tác phẩm "The theory of Moral sentiments" và các vấn đề trong sách ấy thu hút sự quan tâm ngay lập tức và mang lại danh tiếng cho tác giả. Nhưng nhiều sử gia tư tưởng kinh tế có khuynh hướng xem điều đó là không nhất quán với tầm quan trọng mà sau này Smith đặt tính tư lợi như một động lực trong "The wealth of nations" (xuất bản năm 1776). Quan điểm am hiểu có khuynh hướng xem tác phẩm "The wealth of nations" như một sự triển khai lô gic của tác phẩm "The theory of moral sentiments", mặc dù vậy chưa phải là cách đánh giá nhất trí.
Xét về phương pháp luận của Adam Smith, K. Marx đã nhận xét: một mặt, Adam Smith quan sát các mối liên hệ bên trong, các phạm trù kinh tế. Mặt khác, Adam Smith lại đặt mối liên hệ đó như mối liên hệ bề ngoài của hiện tượng... và do đó, Adam Smith xa lạ đối với khoa học.

Phương pháp luận nghiên cứu của Adam Smith đã có ảnh hưởng sâu sắc đến các học thuyết kinh tế tư sản sau này.
Ông được coi là "Cha đẻ của lý luận kinh tế thị trường".

Theo NGHIÊN CỨU KINH TẾ HỌC

Posted in: Kinh Tế