Xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền ở cộng hoà dân chủ nhân dân Lào

Xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền ở cộng hoà dân chủ nhân dân Lào
Chùa That Luang tại thủ đô Viêng Chăn - Biểu tượng của nước CHDCND Lào

Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa (XHCN) là nhà nước mà quyền lực của nó là thống nhất, thuộc về nhân dân lao động; đó là nhà nước được tổ chức, hoạt động trên cơ sở pháp luật và quản lý xã hội bằng pháp luật như là ý chí của nhân dân lao động được luật hoá; có cơ chế kiểm tra và giám sát quyền lực nhằm tôn trọng và bảo đảm các quyền công dân và quyền con người do Đảng của giai cấp công nhân lãnh đạo.



*
Ở nước Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào (CHDCND Lào), việc xây dựng và phát triển đất nước theo định hướng nhà nước pháp quyền XHCN là sự lựa chọn đúng đắn của Đảng, Nhà nước và nhân dân các bộ tộc Lào. Sự lựa chọn này phù hợp với xu thế phát triển tất yếu của lịch sử. Trong các yếu tố tác động đến định hướng cho việc xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN, có ý nghĩa quan trọng hàng đầu là việc tạo ra công cụ chính trị trực tiếp bảo đảm tính chất XHCN của toàn bộ quá trình phát triển đất nước. Từ khi bắt đầu sự nghiệp đổi mới toàn diện đất nước cho đến nay, Đảng Nhân dân cách mạng Lào luôn chú trọng đến việc xây dựng và phát triển đất nước theo định hướng nhà nước pháp quyền XHCN, nhất là về vấn đề quản lý kinh tế - xã hội bằng pháp luật; xây dựng nhà nước theo hướng của dân, do dân và vì dân: “Nước CHDCND Lào là Nhà nước dân chủ nhân dân, mọi quyền lực là thuộc về nhân dân, do nhân dân và vì lợi ích của nhân dân các bộ tộc Lào bao gồm các lớp người trong xã hội do công nhân, nông dân và sinh viên trí thức làm nòng cốt” (1). CHDCND Lào đã coi đó là bước ngoặt đầu tiên trong việc thể chế hoá quản lý nhà nước, quản lý xã hội bằng chỉ thị, mệnh lệnh, nghị quyết sang cơ chế quản lý nhà nước, quản lý xã hội bằng pháp luật, làm cơ sở cho việc xây dựng và phát triển đất nước theo hướng Nhà nước pháp quyền XHCN.
Để xây dựng và phát triển đất nước theo hướng Nhà nước pháp quyền XHCN, Nhà nước CHDCND Lào đã cụ thể hoá Hiến pháp và cho đến nay, đã có hơn 74 bộ luật đã được xây dựng và ban hành. Việc xây dựng và ban hành pháp luật đã góp phần quan trọng cho Nhà nước CHDCND Lào thực hiện vai trò quản lý đất nước và xã hội có hiệu quả, phát huy rộng rãi quyền làm chủ của nhân dân, đảm bảo an ninh trật tự và công bằng xã hội trong mức độ nhất định.
Xây dựng và phát triển đất nước theo định hướng Nhà nước pháp quyền XHCN ở nước CHDCND Lào, trước hết, là định hướng bằng đường lối chính trị của Đảng, bằng sự quản lý của Nhà nước đối với sự phát triển kinh tế - xã hội theo mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ văn minh. Mục tiêu cơ bản của sự phát triển đất nước là nhằm xây dựng một xã hội do nhân dân lao động làm chủ, phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng XHCN. Trong sự nghiệp đổi mới đất nước, vấn đề cấp bách hiện nay của Đảng và Nhà nước phải tập trung vào việc xoá đói giảm nghèo làm cho nhân dân các bộ tộc Lào thoát khỏi sự lạc hậu và nghèo nàn trong xã hội. Trong nghị quyết của Đại hội Đảng Nhân dân cách mạng Lào lần thứ VIII đã nói rằng: “Để làm cho việc quản lý của Nhà nước phù hợp với cơ chế thị trường, với hội nhập quốc tế, Đảng đã có chính sách tiến hành và từng bước xây dựng và phát triển đất nước theo định hướng Nhà nước pháp quyền XHCN, phù hợp với tình hình thực tiễn của đất nước, làm cho công dân thực hiện đầy đủ quyền và nghĩa vụ của mình, đảm bảo sự công bằng trước pháp luật, có biện pháp nghiêm minh để ngăn ngừa các hành vi vi phạm pháp luật, đồng thời phải tiếp tục và tăng cường việc tuyên truyền và giáo dục pháp luật, ý thức pháp luật và thực hiện pháp luật rộng rãi trong xã hội”.
Mục tiêu đầu tiên trong tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN ở CHDCND Lào trước hết là xây dựng quyền làm chủ của nhân dân lao động, mà biểu hiện tập trung là xây dựng Nhà nước của dân, do dân và vì dân; không ngừng mở rộng và hoàn thiện nền dân chủ XHCN; hạn chế tối đa sự phân hoá giàu - nghèo, thực hiện công bằng xã hội. Cơ sở chính trị để thực hiện mục tiêu đó là sự lãnh đạo của Đảng, vai trò quản lý của Nhà nước và khối đại đoàn kết dân tộc rộng rãi mà nòng cốt là liên minh giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức làm nền tảng do Đảng Nhân dân cách mạng Lào lãnh đạo, thực hiện đầy đủ quyền làm chủ của nhân dân, giữ nghiêm kỷ cương xã hội, chuyên chính với mọi hành động xâm phạm lợi ích của Tổ quốc và nhân dân.
Để bảo đảm cho việc xây dựng và phát triển đất nước theo hướng Nhà nước pháp quyền XHCN được thực hiện đầy đủ và hiệu quả, chúng ta cần chú ý mấy vấn đề sau:
Những vấn đề chung
Một là, việc xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN là vấn đề trung tâm trong công cuộc đổi mới và củng cố chế độ dân chủ nhân dân theo hướng xây dựng nhà nước có tính chất thật sự là của dân, do dân và vì dân. Vậy có thể nói việc xây dựng pháp luật là tất yếu khách quan trong công cuộc đổi mới đất nước CHDCND Lào. Xây dựng và phát triển Nhà nước theo định hướng XHCN trước hết phải hiểu và nắm vững pháp luật; pháp luật là công cụ chủ yếu quản lý nhà nước, quản lý xã hội, pháp luật có vai trò quan trọng để điều chỉnh mối quan hệ trong hoạt động của xã hội.
Hai là, Nhà nước đó phải là nhà nước đại diện quyền lực của nhân dân, do nhân dân bầu ra và dưới sự giám sát của nhân dân. Mọi hoạt động của Nhà nước đều bắt đầu từ quan điểm, chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng. Nhà nước có nhiệm vụ quản lý xã hội, đảm bảo an ninh, trật tự an toàn xã hội và đảm bảo sự công bằng trước pháp luật. Và trong nhà nước đó, pháp luật phải thể hiện rõ ràng, tập trung và gắn bó với mức độ phát triển mọi mặt trong đời sống xã hội.
Những vấn đề cụ thể
Thứ nhất, Nhà nước phải trở thành nhà nước thật sự của dân, do dân và vì dân. Nhà nước luôn đặt ra mục tiêu là: “1. Làm cho dân có ăn. 2. Làm cho dân có mặc. 3. Làm cho dân có chỗ ở. 4. Làm cho dân có học hành” (2). Đối với cán bộ viên chức nhà nước, việc gì có lợi cho dân thì hết sức làm, việc gì có hại cho dân thì hết sức tránh. Nhà nước là của dân, do sức dân, dựa vào dân và học hỏi của dân. “Bao nhiêu lợi ích đều của dân. Bao nhiêu quyền hạn đều của dân” (3). Quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân là khát vọng sâu xa của nhân dân các bộ tộc Lào trong cuộc đấu tranh vì sự tồn tại và phát triển. Như vậy việc xây dựng và phát triển đất nước theo định hướng Nhà nước pháp quyền XHCN ở nước CHDCND Lào là do tính chất của nhà nước và chế độ XHCN quy định. Xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân và vì dân, quản lý xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật như là ý chí của nhân dân lao động được luật hoá, chứ không phải bằng ý chí của thiểu số áp đặt trong đa số.
Thứ hai, Nhà nước tổ chức và hoạt động theo pháp luật, quản lý xã hội bằng pháp luật kết hợp với giáo dục đạo đức trước hết phải nâng cao vai trò của pháp luật thành nguyên tắc chung trong xã hội, mọi quan hệ xã hội phải điều chỉnh bằng pháp luật. Việc ban hành pháp luật của Nhà nước phải nhằm vào mục đích quản lý thống nhất toàn xã hội. Do vậy, việc quy định và ban hành pháp luật phải thực hiện đúng mức độ, theo phạm vi và quyền hạn của cơ quan nhà nước từng cấp; việc ban hành văn bản pháp luật phải phù hợp với Hiến pháp và pháp luật. Vì thế, pháp luật trở thành cơ sở pháp lý đối với toàn bộ đời sống xã hội. Nhà nước sử dụng pháp luật như là kênh quan trọng nhất tác động vào xã hội và công dân, bởi pháp luật đóng vai trò thành nguyên tắc chung về việc thực hiện mang tính chất bắt buộc, quy định phạm vi, quyền hạn nhất định của tất cả mọi người trong xã hội. Pháp luật là yếu tố quan trọng trong hoạt động của xã hội, bảo đảm cho xã hội có tổ chức, xã hội có an ninh trật tự, ngăn ngừa những hành vi vi phạm pháp luật và đảm bảo cho xã hội hoạt động và phát triển theo đường lối của Đảng.
Thứ ba, phải nâng cao hiệu lực, hiệu quả của pháp luật. Pháp luật là yếu tố quan trọng trong đời sống xã hội, do đó, nhiệm vụ trước mắt phải tập trung vào việc xây dựng và hoàn thiện pháp luật cho đồng bộ, đáp ứng được yêu cầu trong tiến trình đổi mới, phát triển kinh tế thị trường định hướng XHCN và xã hội của đất nước. Đồng thời, việc xây dựng pháp luật và hoàn thiện pháp luật về nội dung phải đúng đắn, đầy đủ, rõ ràng phù hợp với hoàn cảnh thực tế của đất nước trong từng giai đoạn và phù hợp với pháp luật quốc tế, nghĩa là xây dựng pháp luật phải đảm bảo tính chất dân tộc, tính chất khoa học và tính chất quốc tế. Tăng cường hiệu lực pháp luật trong việc quản lý nhà nước và xã hội là vấn đề cơ bản mang tính chất quyết định của sự hoạt động nhà nước pháp quyền XHCN. Hiệu lực trong việc thi hành pháp luật phải được thể hiện đầy đủ và tập trung vào ý thức pháp luật, trình độ nhận thức về pháp luật, quán triệt và hiệu quả trong việc tổ chức thực hiện pháp luật.
Tăng cường hiệu lực pháp luật trong việc quản lý nhà nước, quản lý xã hội phải coi trọng hàng đầu việc tuyên truyền và giáo dục pháp luật trong xã hội. Sự phát triển đất nước theo định hướng Nhà nước pháp quyền XHCN yêu cầu xã hội phải có trình độ nhận thức pháp luật nhất định, có ý thức coi trọng pháp luật mới thực hiện và phát huy được hiệu lực pháp luật trong quan hệ xã hội.
Trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền, nhà nước ban hành pháp luật, nhưng phải đặt mình dưới pháp luật, tổ chức và hoạt động trong khuôn khổ pháp luật. Tôn trọng pháp luật là một nguyên tắc, một cơ chế bảo đảm quyền lực nhà nước của nhân dân không bị tha hoá, biến chất thành quyền lực riêng của người cầm quyền; cán bộ, viên chức nhà nước không biến thành những ông quan cách mạng, không còn tình trạng miệng thì nói dân chủ nhưng làm lại theo lối quan chủ. Pháp luật của Nhà nước là pháp luật của nhân dân, dùng để ngăn cản những hành động có hại cho dân, bảo vệ lợi ích chung của đại đa số nhân dân, chứ không phải là công cụ thống trị và nô dịch nhân dân. Nhà nước không tùy tiện ban hành pháp luật, mà chỉ hình thức hoá dưới dạng pháp luật các quy tắc, mô hình, chuẩn mực hành vi của xã hội và do đòi hỏi xã hội.
Việc tổ chức thực hiện pháp luật phải quán triệt quan điểm của Đảng về việc thể chế hoá chủ trương, đường lối của Đảng thành pháp luật; vấn đề quan trọng ở đây là phải bảo đảm được quản lý, kiểm tra, giám sát trong việc thực hiện pháp luật, để làm cho pháp luật trở thành hiện thực và đi đôi với cuộc sống thực tế của xã hội; giữ vững nguyên tắc tất cả mọi người sống và hoạt động phải đặt mình dưới pháp luật, nếu vi phạm pháp luật phải xử lý nghiêm minh đúng người, đúng tội.
Thứ tư, quyền lực nhà nước phải thống nhất có sự phân công phối hợp các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp. Thống nhất quyền lực là bắt nguồn từ chỗ tất cả quyền hành đều thuộc về nhân dân không có sự phân chia. Sự thống nhất thể hiện ở Hiến pháp, pháp luật, ở tổ chức và hoạt động của Quốc hội, hoạt động ở các cơ quan nhà nước, ở sự lãnh đạo của Đảng Nhân dân cách mạng Lào thống nhất các chủ trương và định hướng chính trị.
Sự phân công thực hiện ở quyền lập hiến, lập pháp tập trung ở Quốc hội, quyền hành pháp tập trung ở Chính phủ, quyền tư pháp tập trung ở cơ quan Toà án và Viện Kiểm sát, trong đó Toà án là cơ quan xét xử. Sự phân công nhằm phát huy tính chủ động sáng tạo của từng cơ quan và phát huy sức mạnh tổng hợp của toàn bộ máy nhà nước phục vụ nhân dân.
Sự phối hợp thể hiện ở chỗ Quốc hội có chức năng quyết định những vấn đề quan trọng của đất nước, Chính phủ giữ vai trò chủ yếu trong việc xây dựng các dự án luật. Chủ tịch nước là người thực hiện sự* phối hợp và điều hòa hoạt động của các cơ quan nhà nước. Toà án là cơ quan duy nhất nắm quyền xét xử nhưng tham gia vào hoạt động tư pháp. Sự kiểm tra và giám sát lẫn nhau thể hiện ở Quốc hội là cơ quan giám sát tối cao đối với các cơ quan nhà nước, Chính phủ báo cáo hoạt động của mình trước Quốc hội, Chính phủ làm chức năng kiểm tra, thanh tra, quản lý hành chính nhà nước đối với hoạt động của mọi cơ quan nhà nước. Cơ quan tư pháp thực hiện chức năng công tố và xét xử độc lập mọi hành vi vi phạm pháp luật nhưng chịu sự giám sát của Quốc hội và quản lý hành chính nhà nước của Chính phủ. Nhà nước trực tiếp và gián tiếp thực hiện quyền kiểm tra, kiểm soát và quyền bãi miễn đối với cơ quan và viên chức nhà nước.
Thứ năm, phải thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ, thể hiện ở việc thiểu số phục tùng đa số, cấp dưới phục tùng cấp trên. Nguyên tắc tập trung dân chủ phải được quán triệt từ việc xây dựng Hiến pháp, pháp luật đến tổ chức và hoạt động của Nhà nước, thể hiện ở sự thống nhất và phân công quyền lực giữa các cơ quan nhà nước, sự phân cấp quản lý giữa trung ương và địa phương, giữa tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách, ở chế độ thủ trưởng, ở trật tự thẩm quyền của các cơ quan nhà nước. Tập trung dân chủ vừa thể hiện bản chất giai cấp, vừa thể hiện tính kế thừa truyền thống chính trị của dân tộc. Hiện nay, sự nghiệp đổi mới đất nước ở nước CHDCND Lào chính là nhằm làm cho đất nước thoát khỏi sự lạc hậu làm cho dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh.
Như vậy, việc xây dựng, phát triển nước CHDCND Lào theo định hướng Nhà nước pháp quyền XHCN liên quan đến vấn đề cải cách bộ máy nhà nước, hoàn thiện hệ thống pháp luật, liên quan đến quá trình xây dựng và củng cố nền dân chủ XHCN trên mọi mặt đời sống xã hội. Bộ máy nhà nước cần khắc phục tình trạng quan liêu, kém hiệu lực, tăng cường vai trò của Quốc hội, các đại biểu Quốc hội, cải cách nền hành chính và hệ thống tư pháp. Về xây dựng pháp luật, cần đẩy mạnh công tác nghiên cứu và xây dựng hệ thống pháp luật ngày càng hoàn thiện đáp ứng yêu cầu trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN. Làm được như vậy thì việc xây dựng và phát triển đất nước ở CHDCND Lào theo định hướng Nhà nước pháp quyền XHCN sẽ từng bước được hoàn thành.
(1) Hiến pháp nước CHDCND Lào năm 1991, Điều 2.
(2) Hiến pháp sửa đổi nước CHDCND Lào năm 2003.
(3) Hồ Chí Minh, Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, t.4, tr.152.
NCS Khăm Khoỏng Phôm Ma Păn Nha, Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh.

Nguon: Nghien Cuu Lap Phap - Van Phong Quoc Hoi

Posted in: Luật Các Nước