Về tình trạng tham chiếu vòng tròn (circular-reference) trong hiến pháp Việt Nam

Rất nhiều văn bản pháp luật Việt Nam nói chung và bản dự thảo Hiến pháp cũng như các bản Hiến pháp trước nói chung đều xuất hiện rất nhiều lần cụm từ “theo quy định của Pháp luật”, “theo quy định”, … Những cụm từ như thế này xuất hiện trong Hiến pháp gây nên tình trạng trong khoa học gọi là Hiến pháp phải tham chiếu (reference) tới các văn bản dưới nó (là các luật), và các văn bản pháp luật phải tham chiếu tới các văn bản dưới nó là các nghị định, các thông tư hướng dẫn thi hành. Trong khi Hiến pháp là văn bản pháp luật gốc cho các luật được sinh ra, và các luật là văn bản pháp luật căn cứ, gốc để sinh ra các nghị định. Lấy ví dụ:
Đoạn 2 Khoản 2 Điều 23 trong dự thảo sửa đổi Hiến pháp: “Việc bóc, mở, kiểm soát, thu giữ thư tín, điện thoại, điện tín và các hình thức trao đổi thông tin riêng tư khác do pháp luật quy định”
Điều 24 (giữ nguyên điều 68) trong dự thảo sửa đổi Hiến pháp: “Công dân có quyền tự do đi lại và cư trú ở trong nước, có quyền ra nước ngoài và từ nước ngoài về nước theo quy định của pháp luật”
Việc phải tham chiếu như vậy gây nên tình trạng (tham chiếu vòng tròn) “circular-reference” (A tham chiếu đến B, B lại tham chiếu đến A). Tình trạng “circular reference” này chỉ được phép xuất hiện trong một văn bản pháp luật, để nó được duyệt, thông qua bằng một lần bỏ phiếu hoặc thống nhất duy nhất. Đó là một thuộc tính quan trọng trong một văn bản luật là tính “self-contained” tạm dịch ra tiếng Việt là tính toàn vẹn. Nghĩa là bản thân văn bản đó phải hàm chứa tất cả những điều mà nó muốn đề cập một cách logic, ràng buộc lẫn nhau. Ngữ nghĩa, logic, tính đúng đắn của nó không cần phải bổ sung bằng các văn bản dưới nó. Các văn bản dưới Hiến pháp và các văn bản dưới luật sau đó chỉ cần tham chiếu và các văn bản trên để làm rõ, cụ thể hoá nhưng không được phép vi phạm tính toàn vẹn, logic của các văn bản trên nó.
Trong Hiến pháp, mặc dù không thể nêu rõ, chi tiết từng trường hợp nào thì được bóc mở, kiểm soát thư tín, trường hợp nào không. Trường hợp nào thì được tự do đi lại, trường hợp nào không nhưng tất cả những trường hợp được hoặc không được đều phải căn cứ vào một số thuộc tính chung, cụ thể, các văn bản gốc phải nêu rõ được các thuộc tính đó để các văn bản dưới nó chỉ cần dựa vào các thuộc tính đó để làm rõ nghĩa, dễ hiểu cho người dân và dễ thực hiện cho các bộ phận thi hành pháp luật. Nếu không có thuộc tính này, thì các văn bản pháp luật nguồn như Hiến pháp và các bộ luật kèm theo, đi theo sau sẽ dễ dàng vi phạm tính toàn vẹn logic của văn bản gốc. Trong trường hợp Việt Nam, các Bộ có quyền bàn hành các Nghị định, thông tư mà không phải thông qua các kỳ họp Quốc hội. Nếu các bộ luật và Hiến pháp không quy định rõ thì các văn bản đó sẽ dễ dàng bị vi phạm bởi các cơ quan thi hành pháp luật thông qua các Nghị định, thông tư đó.
Việc để xảy ra tình trạng “tham chiếu vòng tròn” (circular-reference) trong văn bản pháp luật do người biên soạn thiếu khả năng khái quát các thuộc tính của các trường hợp cụ thể hoặc mập mờ không muốn đưa nó ra một các rõ ràng. Điều này là nguồn gốc gây ra tình trạng vi hiến trong các văn bản pháp luật và vi phạm pháp luật trong đời sống pháp luật và xã hội Việt Nam.
Nguyễn Đăng Thành

Posted in: Hiến Pháp