Ngân hàng ở châu Phi

Các ngân hàng đang ngày càng phát triển rộng khắp châu Phi, tuy nhiên, lợi nhuận mà chúng đem lại lại không tương xứng.

‘Dễ dàng trong quá khứ, dễ dàng trong tương lai, nhưng thật không dễ dàng trong hiện tại’.  Đó là lời than phiền của một cổ đông về báo cáo kết quả gần đây của Investec, một ngân hàng được thành lập ở Nam Phi và hiện đang hoạt động với quy mô toàn cầu. Than vãn là một trong những thói quen của các nhà đầu tư trong nhiều ngân hàng đang có tốc độ phát triển nhanh nhất châu Phi. Mục tiêu của những chủ nợ trong khu vực là đạt được lợi nhuận đầy hứa hẹn khi họ mở rộng trên khắp lục địa. Tham vọng của họ là tạo ra một nhóm tổ chức có quyền lực trong lĩnh vực sản phẩm trong nước.. Tuy nhiên, chi phí để xây dựng mạng lưới các chi nhánh và đầu

Điều chủ yếu làm cho thị trường ngân hàng của Châu Phi hấp dẫn chính là tiềm năng rộng lớn và hầu như chưa được khai thác. Sự thâm nhập của ngân hàng vào thị trường 1 tỷ người dân của châu lục thay đổi đáng kể từ nước này sang nước khác, ví dụ như những khu đất đai rộng lớn của người dân ở Senegal và Tanzania thì hầu như không có ngân hàng nào.(xem biểu đồ).

(Nguồn: The Economist)

Sự khác biệt đối với các nước quá rõ rệt. Ví dụ Nam Phi cung cấp dịch vụ và công nghệ tầm cỡ thế giới từ các văn phòng có điều hòa nhiệt độ với những bãi cỏ xanh tươi ở khu tài chính tại thủ đô Johannesburg. Trong khi cách đó một chuyến xe buýt ngắn ngủi là ta có thể tới thị trấn nghèo Alexandria, nơi mà vẫn còn nhiều người cất giữ tiền mặt dưới nệm của họ.

Tính trên toàn vùng cận Sahara ở châu Phi chỉ có khoảng 1/4 người lớn có tài khoản tại các tổ chức tài chính chính thức, và chỉ có 3% có thẻ tín dụng. Thách thức là tìm cách để đạt phần lợi nhuận còn lại. Các chủ ngân hàng thường nghĩ  thị trường đã sẵn sàng tiến hành khi GDP trên đầu người đạt khoảng 10,000 đô la, cái mức mà tại đó sẽ có lợi để bắt đầu xây dựng chi nhánh và mở tài khoản. Tuy nhiên, công nghệ như thẻ trả trước và ngân hàng lưu động có thể làm giảm tỷ lệ trở ngại đó.

Các sản phẩm công nghệ ngân hàng và sự mở rộng của các công ty như MasterCard, có thể cung cấp cho các ngân hàng đối tác với tất cả mọi thứ họ cần để điều hành kinh doanh thẻ tín dụng, đã tạo  ra một sự thúc đẩy lớn cho các ngân hàng trong nước và khu vực mà trước đây có thể đã bị vượt qua bởi các đối thủ quốc tế. Naveed Riaz, người điều hành kinh doanh của tập đoàn Citigroup châu Phi nói: ‘Công nghệ đã đạt được một bước tiến lớn’. ‘Ngày nay không phải là quá khó để có một thẻ tín dụng hoặc để sử dụng dịch vụ mobile-bankingcủa một ngân hàng.’

Xét trên một vài khía cạnh, các ngân hàng châu Phi đang vượt lên các các đối thủ quốc tế khi họ cài đặt hệ thống máy tính thương hiệu mới từ đầu, mà không cần phải tốn tiền để sửa chữa lại hệ thống cũ đã xuất hiện từ những năm 1960. Al-Noor Ramji, làm việc tại công ty Misys - chuyên cung cấp dịch vụ hỗ trợ công nghệ cho các ngân hàng tính toán rằng: các ngân hàng nhỏ lẻ ở  châu Phi có thể giữ chi phí ở mức chỉ khoảng 30% doanh thu. Ngược lại, các ngân hàng nước giàu có thường hạnh phúc khi tỷ lệ chi phí trên doanh thu là 50%.

Nhóm các ngân hàng đang háo hức đi theo các công nghệ này nhất là các ngân hàng lớn trong khu vực. Chúng bao gồm South Africa’s Standard Bank, hoạt động tại 18 quốc gia ở châu Phi; Ecobank, một ngân hàng toàn châu Phi trụ sở tại Togo, kinh doanh tại 32 quốc gia, và Nigeria’s United Bank for Africa (UBA) ở 19 quốc gia. Việc mạnh lên của họ một phần nhờ vào sự yếu đi của các ngân hàng nước ngoài. Nguồn kinh phí bằng đô la bị phong tỏa ảnh hưởng các ngân hàng Pháp năm ngoái đã làm giảm hoạt động của họ ở vùng sử dụng tiếng Pháp ở Tây Phi. HSBC đã chuyển hướng hoạt động sang châu Á thay vì châu Phi, họ đã hủy cuộc đàm phán vào năm 2010 để mua lại Nedbank, ngân hàng lớn thứ tư của Nam Phi.

Cuộc khủng hoảng tài chính cũng khiến một số ngân hàng trong khu vực tập trung vào mở rộng ở châu Phi hơn là bành trướng ra nước ngoài. Standard Bank, thường tự quảng bá là‘ngân hàng quốc tế, dành cho những thị trường mới nổi’ đã chứng kiến chi phí sử dụng vốn tăng vọt trong cuộc khủng hoảng. Cạnh tranh ngày càng khó khăn hơn đối với một tổ chức có qui mô trung bình, Phó giám đốc điều hành Standard Sim Tshabalala nói:  ‘Chúng tôi đã bắt đầu thảo luận một cách cấp thiết về việc kêu gọi vốn và đưa nó trở lại lục địa châu Phi.’

FirstRand, một ngân hàng khác ở Nam Phi, cũng đã mở rộng mạng lưới chi nhánh ngân hàng của nó ở châu Phi kể từ cuộc khủng hoảng. Trước đó ngân hàng này đã có mảng ngân hàng đầu tư đang rất ăn nên làm ra thông qua nghiệp vụ tự doanh (tự giao dịch các loại chứng khoán), một hoạt động hiện nay được nhiều giám đốc điều hành và quản lý cho là quá rủi ro. Sau khủng hoảng, ngân hàng đầu tư này giới hạn lại việc kinh doanh của mình, họ chỉ giao dịch thay cho khách hàng. Để phát triển, nó đã chuyển sang một mảng ngân hàng bán lẻ ở một thị trường khác ở châu Phi.

Các ngân hàng khu vực phần lớn  xây dựng các hoạt động chi nhánh của mình theo chiến lược từ dưới lên. Họ nhận tiền gửi tại địa phương và thu hút khách hàng trực tiếp của công ty. Ông Tshabalala nói: ‘Để phục vụ cho một công ty ở Nigeria bạn phải có đủ khả năng thu tiền mặt của họ, và bạn không thể làm điều đó trừ khi bạn có một mạng lưới chi nhánh.’ Lợi nhuận trên lí thuyết là rất lớn. Tỷ lệ lãi ròng trong nhiều quốc gia, trong đó có Nigeria đạt 8%, cao gấp đôi so với Nam Phi và cao hơn gấp bốn lần so với phương Tây.

Tuy nhiên, để khai thác được nguồn lợi này, ngân hàng nước ngoài hoặc phải mua lại chi nhánh ngân hàng địa phương hoặc phải thực hiện các công việc xây dựng kéo dài mạng lưới chi nhánh theo ngành. Nhược điểm của phương pháp mua lại được thể hiện qua Standard - ngân hàng đã mua lại các ngân hàng ở Kenya và Nigeria, và một số nơi khác. Lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu đạt đươc tại thị trường châu Phi là 13% trong nửa đầu năm ngoái, đã làm sụt giảm sự tín nhiệm của khách hàng của nó xuống mức 10,6%.

Xây dựng từ đầu là không dễ dàng, ‘Có phải chúng ta đã xem chi phí vốn là một trở ngại?’ Sizwe Nxasana, giám đốc điều hành của FirstRand đã đặt vấn đề. ‘Trong ngắn hạn, câu trả lời là không.’ Ông Nxasana nói rằng ông vẫn thích tăng trưởng với cách làm này, mặc dù ông vẫn xem xét việc mua lại với quy mô nhỏ ở một số nước.

Một cách tiếp cận thứ ba là thực hiện bởi các ngân hàng quốc tế lớn nhất, trong đó Citi là một ví dụ tốt. Nó đã lựa chọn một cách tiếp cận từ trên xuống, giúp các chính phủ bán trái phiếu và cung cấp dịch vụ ngân hàng cho các công ty lớn nhất trong mỗi quốc gia. Điều này cho phép nó xây dựng một mạng lưới rộng lớn về mặt địa lý với điều kiện cơ sở hạ tầng ở đây còn khiêm tốn. Thậm chí còn nhanh nhẹn hơn là các ngân hàng đầu tư như Goldman Sachs, Morgan Stanley và Deutsche Bank, có  đội ngũ nhân viên luân chuyển khắp châu lục để thực hiện công việc nhưng rất ít hiện diện tại địa phương.

Câu hỏi đặt ra là liệu các mô hình này có thể được duy trì như các ngân hàng trong nước và khu vực và dần dần tăng khối và tiếp cận thị trường vốn cho bản thân và khách hàng của họ. Những ngân hàng quốc tế cũng phải đối mặt với sự cạnh tranh từ các đối thủ hoạt động chuyên môn hơn. Một trong những ứng cử viên là Renaissance Capital, một ngân hàng đầu tư của Nga chuyên về thị trường mới nổi và đã thuê rất nhiều nhân viên, bao gồm cả các nhân viên ngân hàng châu Phi mà trước đó từng làm việc cho các công ty hạng nặng ở New York và London. ‘Chúng tôi đang ở trên mặt đất và chính xác là chúng tôi đang ở trên mặt đất,’ Clifford Bao, người đứng đầu các hoạt động châu Phi Renaissance nói.

Một số ngân hàng quốc tế đang cố gắng xây dựng một cách tiếp cận hỗn hợp. Standard Chartered cung cấp dịch vụ bán lẻ và doanh nghiệp-ngân hàng thích hợp trong một số quốc gia và cũng rất thích tiếp cận thị trường vốn toàn cầu. Cổ đông trong Absa, một phần lớn thuộc sở hữu của ngân hàng Nam Phi bởi Barclays, đã thông qua việc mua các hoạt động giao dịch khác của các ngân hàng Anh, củng cố chiến lược của mình để cố gắng trở thành cả một ngân hàng ở châu Phi và quốc tế. Khả năng đạt được lợi nhuận cao sẽ đi đôi với một lượng rủi ro nhất định. Khi Châu Phi phát huy những tiềm năng của nó, kẻ chiến thắng sẽ là những kẻ đã sẵn sàng để sống với những rủi ro.

Nguồn: The Economist 

Trần Thị Hoài – Văn Vương – Quốc Vương

Posted in: Tài chính tiền tệ