Mặt trái của ngân hàng BRICS

Nhóm 5 nền kinh tế mới nổi hàng đầu thế giới gồm Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc và Nam Phi (BRICS) đang mong muốn "sao chép" mô hình Ngân hàng Thế giới (WB). Đây là một trong những sáng kiến hay, nhưng nếu làm không khéo có thể gây phản tác dụng.

Bộ trưởng Tài chính và Thống đốc Ngân hàng Trung ương Nhóm BRICS họp tại Washington ngày 10/4.

Mặc dù Ngân hàng BRICS được đề xuất có thể giúp giảm bớt khoảng trống tài trợ cơ sở hạ tầng lên tới 1.400 tỷ USD/năm tại các nước đang phát triển, nhưng các nước thuộc khối có thể sử dụng ngân hàng này cho các mục tiêu chính sách kinh tế và đối ngoại của họ, có thể tài trợ cho những dự án tạo ra thảm họa xã hội và môi trường.

Dường như cả 5 thành viên BRICS đều nghiêm túc với đề xuất ngân hàng trên. Họ có thể sẽ đồng ý đóng góp 10 tỷ USD tiền mặt và 40 tỷ USD bảo lãnh để cấp vốn cho ngân hàng BRICS khi các nhà lãnh đạo của nhóm này gặp nhau tại hội nghị thượng đỉnh BRICS tại Brazil vào tháng 7 tới. Trong vòng 2 năm, vốn của ngân hàng BRICS dự kiến tăng gấp đôi, lên 100 tỷ USD, tạo cho họ khả năng cho vay 350 tỷ USD, khiến Ngân hàng BRICS trở thành nhà tài trợ cơ sở hạ tầng quan trọng hơn WB hiện nay.

Hiện nay, 60% số tiền tài trợ các dự án cơ sở hạ tầng tại các nước đang phát triển là từ ngân sách quốc gia, khiến việc đầu tư thường nhỏ giọt. Ngoài ra, trọng tâm của WB đang chuyển sang chăm sóc y tế và xóa đói giảm nghèo. Ngân hàng phát triển Trung Quốc và Ngân hàng xuất nhập khẩu Trung Quốc đang nhảy vào lấp chỗ trống, đôi khi đề xuất các khoản cho vay cơ sở hạ tầng có thời hạn 20 năm trở lên, với mức lãi suất cực kỳ ưu đãi là 2%/năm. Nhưng việc cho vay của 2 ngân hàng trên tại khu vực châu Phi ngoại Sahara và Mỹ Latinh chủ yếu nhằm bảo đảm các nguồn cung cấp năng lượng và giành thêm cơ hội kinh doanh cho các doanh nghiệp Trung Quốc.

Những điều trên đang tạo ra cơ hội cho một kiểu ngân hàng phát triển mới: Có thể khai thác sức mạnh kinh tế của Trung Quốc để lấy được các khoản vay lâu dài có lãi suất thấp, nhưng không hoàn toàn nằm trong tay Bắc Kinh. Không giống như các ngân hàng cho vay của Trung Quốc, Ngân hàng BRICS ít nhất sẽ phải kiếm được lãi. Điều đó không thành vấn đề nếu các nước tài trợ mua trái phiếu của Ngân hàng BRICS cho dự trữ ngoại tệ của họ. Việc ngân hàng BRICS hỗ trợ cho một dự án cũng sẽ thu hút các nhà đầu tư khác. Sau đó Ngân hàng BRICS có thể tạo ra chi nhánh tài trợ cổ phiếu riêng của mình.

Nhưng cũng có những cạm bẫy. Ngành điện đang rất cần các khoản đầu tư mới, nhưng ngành điện cũng đang tạo ra những thách thức sinh thái khó khăn nhất. Cam kết của WB với năng lượng sạch đã bị sứt mẻ sau khi WB quyết định tài trợ cho một nhà máy điện chạy bằng than non gây ô nhiễm nặng tại Kosovo. Ngân hàng BRICS sẽ phải đối mặt với thách thức khó khăn hơn. Các thành viên BRICS có ít điểm chung, trừ việc cùng không tin tưởng những thể chế tài chính hiện có trụ sở tại Washington. Để xác định tầm nhìn, ngân hàng mới cần một ban giám đốc mạnh, có khả năng chống lại sự can thiệp chính trị khi đưa ra các quyết định nhân sự và cho vay. Tuy nhiên, người ta chưa nghĩ tới sự quản trị độc lập, do còn chưa biết ngân hàng BRICS sẽ được đặt ở đâu và do ai điều hành. Ngân hàng BRICS có thể phải chấp nhận sự đóng góp cổ phần nhỏ từ các nước khác. Nhưng ở giai đoạn này, các nước BRICS không tìm cách thành lập một thể chế toàn cầu thực sự mở.

Điều đó không lý tưởng. Việc ngân hàng BRICS quá gần gũi với bất kỳ chính phủ thành viên nào của khối cũng khiến ngân hàng này mất uy tín. Những đấu đá nội bộ sẽ làm chậm lại tiến trình ra quyết định. Việc sao chép mô hình lãnh đạo của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và WB về lâu dài cũng là một sai lầm. Chiến thuật "lướt sóng" có thể gây khó khăn cho ngân hàng này theo những cách khác. Chính phủ các nước đi vay muốn nhận được tiền với không hoặc rất ít điều kiện. Họ sẽ muốn tránh việc "săm soi" cách thức mà họ đối xử với người dân của họ. Nếu ngân hàng BRICS đồng ý, có nguy cơ rằng các nước này sẽ xây dựng những đập thủy điện lớn, mà có thời WB đã tài trợ nhưng giờ đây không ủng hộ do các dự án đập này khiến quá nhiều người dân phải sơ tán.

Dương Hoa (Theo báo "Thư tín Địa cầu")

Posted in: Kinh Tế