Piotr Zychowicz – Khái niệm chủ nghĩa Stalin là một sự lầm lẫn

Phạm Nguyên Trường dịch

Đại diện của chính quyền Nga mấy tháng gần đây đã bất ngờ khởi động - trong khuôn khổ chiến dịch hiện đại hóa - việc lên án “chế đội tội lỗi của Stalin”. Đề tài này đặc biệt được tăng cường trong thời gian thủ tướng Ba Lan, Donald Tusk, đến Katyn. Lúc đó ngay cả thủ tướng Vladimir Putin cũng tự cho phép mình nói một vài câu có tính cách phê phán đối với nhà độc tài Xô Viết. Nhưng hiện chiến dịch phê phán đang đạt đến cao trào. Duma quốc gia Nga lên án Katyn và coi đấy là tội ác của Stalin, còn các phương tiện truyền thông đại chúng và các chính khách Nga thì sử dụng từ “chủ nghĩa Stalin” dưới mọi hình thức có thể. Những tờ báo ra ở Moskva thì viết về cả một chiến dịch “phi Stalin hóa”, do chính tổng thống lãnh đạo, với mục đích là giải thích cho dân chúng biết rằng “chế độ của Stalin” là một chế đội tội lỗi.

Tất cả những chuyện này đã gây ra ở Ba Lan một sự cộng hưởng mạnh mẽ. Các quan chức, các chính khách, các nghệ sĩ và nhà báo của chúng ta, những người đại diện cho những xu hướng tư tưởng hoàn toàn khác nhau, cùng phấn khởi nói và viết về phong trào “phi Stalin hóa” này. Họ làm như sự đoạn tuyệt với di sản của “chế độ Stalin” và hoài niệm về nó là đơn thuốc duy nhất không chỉ đối với sự nồng ấm trong quan hệ Warsawa-Moskva, mà còn là đơn thuốc đối với cả quá trình dân chủ hóa và những thay đổi sâu sắc ở nước Nga vậy. 

Nhưng chỉ cần bình tĩnh một chút và tự đặt câu hỏi có tính nguyên tắc: làm sao có thể đoạn tuyệt với cái chưa từng hiện diện? Bởi vì “chủ nghĩa Stalin” huyền thoại là một thuật ngữ do bộ máy tuyên truyền Xô Viết bịa ra. Tất cả bắt đầu vào năm 1956, khi một trong những tên tội phạm lớn nhất trong những năm 30 và 40 của nhà nước Liên Xô là Nikita Khrushchev, kẻ đã cướp được chính quyền Liên Xô, đọc trong đại hội Đảng bản báo cáo mật nổi tiếng có tên là Về tệ sùng bái cá nhân và hậu quả của nó.

Medvedev đi theo bước chân của Khrushchev Ý tưởng khá đơn giản: đổ tất cả tội lỗi cho Stalin, đặt chủ nghĩa cộng sản tốt đẹp đối lập với chủ nghĩa Stalin. Theo cách giải thích này thì Liên Xô vốn là thiên đường trên trái đất, cho đến khi bất ngờ xuất hiện một kẻ phản loạn với những tham vọng ngút trời, chẳng khác gì một con quỉ nhảy ra từ hộp đựng thuốc lá vậy. Vâng, Stalin thậm chí không phải là người cộng sản chân chính nữa, ông ta chỉ là một nhà độc tài quân phiệt (đúng là ông ta có mặc quân phục thật!),  ông ta kẻ đã xuyên tạc những tư tưởng tuyệt vời của Lenin.

Bước ngoặt vào năm 1956, xin gọi đấy là chiến dịch phi Stalin hóa thứ nhất, đã tạo ra ở phương Tây – lúc đó đang muốn tồn tại hòa bình với Liên Xô – một sự phấn khích chưa từng có. Cuối cùng thì tất cả đã rõ ràng: trại tập trung, khủng bố chính trị, những phát đạn bắn vào gáy đối thủ chính trị, thủ tiêu một loạt các dân tộc và những nhóm xã hội, bỏ đói hàng triệu người, xâm chiếm các nước láng giềng – tất cả đều là tội lỗi của Stalin, còn chính chủ nghĩa cộng sản và Liên Xô thì vẫn hoàn toàn “OK”.

Thế thì tại sao bây giờ, tức là vào năm 2010, việc nước Nga độc lập lại sử dụng chiến thuật mà nhà nước Liên Xô toàn trị đã từng sử dụng cách đây 54 năm lại làm cho người ta phấn khích đến như thế? Thật khó hiểu. Khó mà có thể gọi đây là sự tiến bộ. Công nhận rằng Katyn là tội ác của NKVD (Bộ nội vụ Liên Xô -ND) chứ không phải của GESTAPO cũng không phải là điều gì mới mẻ. Thế mà ở Ba Lan người ta lại coi là bước ngoặt có tính thời đại. Thực ra ngay từ năm 1990, tức là một năm trước khi Liên Xô tan rã, Mikhail Gorbachev đã công nhận như thế rồi.

Chiến dịch “phi Stalin hóa” hiện nay, do bộ đôi Putin và Medvedev tiến hành, cũng có cùng mục đích như chiến dịch thứ nhất do Khrushchev thực hiện mà thôi: sơn phết lại Liên Xô, trong lần thăm dó dư luận gần 55% người Nga, tức là đa số cử tri, tỏ ra luyến tiếc Liên Xô. Còn chính Putin thì đã từng nổi tiếng với câu: việc tan rã khối Xô Viết là “thảm họa địa chính trị lớn nhất trong thế kỉ XX”. Tôi xin cam đoan là ông ta chưa thay đổi ý kiến của mình. Vấn đề không chỉ là khi nhắc lại lí thuyết của người Nga về “chế độ Stalin” (tôi đã đọc được ở đâu đó rằng năm 1939 Ba Lan đã bị “nước Đức phát xít và nước Liên Xô của Stalin chia nhau!”) là chúng ta đã tự đưa mình vào kịch bản tuyên truyền của điểm Cẩm Linh. Đây là điều không thể chấp nhận được, nhất là từ quan điểm đạo đức.

Nạn nhân tốt và nạn nhân xấu

Nếu chúng ta công nhận rằng trong lịch sử Liên Xô chỉ có giai đoạn cầm quyền của Stalin (1929-1953) là đáng bị lên án thì ta sẽ nói sao về các nạn nhân trong giai đoạn 1917-1929 và 1953-1991? Vì khủng bố ở Liên Xô không bắt đầu từ khi Stalin nắm được chính quyền và không kết thúc ngay sau cái chết của ông ta. Những người bị giết trong những căn phòng của Ủy ban khẩn cấp vào năm 1919 không đáng thương bằng nạn nhân của Bộ nội vụ trong năm 1937 hay sao?

Tại sao người sĩ quan Ba Lan, tên là Pasternacki, rơi vào tay những người Bolshevik ở Śniadowo, trước khi bị giết đã bị cắt lưỡi, cắt tai và mũi lại không đáng được tôn trọng và tưởng nhớ hơn là người sĩ quan bị giết vào năm 1940? Chỉ vì rằng anh ta đã chết quá sớm, và không có cơ hội trở thành nạn nhân của “chủ nghĩa Stalin”?

Trong bản báo cáo của mình, chính Khrushchev đã chia nạn nhân thành tốt và xấu rồi: “Sự khủng bố này trên thực tế không nhằm chống lại tàn dư của các giai cấp bóc lột [những người này có thể giết được – tác giả], mà là chống lại những cán bộ trung thành của Đảng và nhà nước Liên Xô, họ đã bị kết tội bằng những bản án bịa đặt, bôi nhọ, vô nghĩa. (…) Do sự nghi ngờ của Stalin (…) mà rất nhiều cán bộ chỉ huy quân đội và cán bộ chính trị đã bị thủ tiêu”, ông ta viết như thế.

Dĩ nhiên là trong thời Stalin cầm quyền đã có hàng triệu người vô tội bị giết hại, thí dụ như những nạn nhân của việc tập thể hóa và công nghiệp hóa. Nhưng ta phải nhớ rằng đối với những nhà trí thức phương Tây và đối với rất nhiều người Nga hiện nay thì chủ nghĩa Stalin là tổ chức đàn áp trước hết là những cán bộ cộng sản. Trong quan niệm của họ thì tội lỗi lớn nhất của ông ta chính là hiện thực hóa luận điểm về cách mạng ăn thịt chính những đứa con của mình.

Xin hãy hiểu tôi. Tôi đánh giá cao nền văn chương, trong đó người ta đã phân tích cơ chế của cuộc Đại khủng bố, tức là giai đoạn khi mà những người cộng sản tự tiêu diệt lẫn nhau dưới trào Stalin. Các tác phẩm của Aleksander Weissberg-Cybulski, của Arthur Koestler, của Viktor Kravtrenko, của Aleksander Sozhenitsyn (rất may là sau này ông đã chuyển từ quan điểm “bài Stalin” sang bài Xô) là những tác phẩm rất hấp dẫn và đáng đọc.

Nhưng những người cộng sản cuồng tín, những kẻ đã bóp cổ “kẻ thù của nhân dân” để rồi ngày hôm sau hấp hối trong bốn bức tường nhà giam của Bộ nội vụ và thuyết phục các nhân viên điều tra rằng mình trung thành với Đảng, tôi lại không thấy đáng thương lắm. Xin nhắc lại rằng Nikolai Yezhov và hàng nghìn đảng viên cộng sản tội phạm khác cũng đã trở thành nạn nhân của các vụ thanh trừng. Nhưng chắc chắn là tôi cảm thấy không thương họ bằng thương hàng triệu người Nga yêu nước vô tội, những người đã bị cộng sản giết hại trong giai đoạn cách mạng và những năm sau cách mạng. Tất cả “những tên phản cách mạng đó”: các nhà trí thức, các nhà quí tộc, các sĩ quan, những người làm nghề tự do và thành viên gia đình họ đã bị giết trong thời gian khi mà chưa ai tưởng tượng được là Stalin sẽ trở thành lãnh tụ Liên Xô chứ chưa nói tới chủ nghĩa Stalin.

Ai đã tạo ra Stalin?

Xin quay lại thời của chúng ta. Các nhà bình luận đã đúng khi nói rằng nếu Nga không chia tay với lịch sử kinh hoàng trong thế kỉ XX của mình thì nó sẽ không thể trở thành một đất nước bình thường được. Phần lớn bệnh tật của đất nước này, kể cả trong cơ cấu quyền lực lẫn trong tâm trí người dân bình thường, đều có xuất xứ từ ảnh hưởng của thời đại vừa qua. Không chỉ dân Nga mà dân chúng các quốc gia láng giềng cũng cảm nhận được một cách rõ ràng những căn bệnh đó.

Việc thanh toán một cách có lựa chọn với lịch sử mà Medvedev và Putin đang tiến hành - đáng tiếc là đã được người Ba Lan chấp nhận một cách thiếu phê phán như thế – sẽ chẳng làm thay đổi được gì. Nước Nga không cần một chiến dịch phi Stalin hóa nào hết, nước Nga cần tiến hành một chiến dịch phi Xô Viết hóa một cách nghiêm túc và triệt để. Cần phải đoạn tuyệt không phải là với truyền thống do Stalin tạo ra – chưa đến một phần trăm dân chúng hiện nay còn nhớ truyền thống này – mà phải đoạn tuyệt với truyền thống của nhà nước Liên Xô.

Vì không phải Stalin tạo ra chế độ toàn trị khát máu này mà chính chế độ đã tạo ra ông ta.

Dịch từ tiếng Nga tại địa chỉ Inosmi.ru

Оригинал публикации: Fałszywe słowo "stalinizm"



Posted in: Phạm Nguyên Trường