Dollar Exchange Rate
13:27
Hoàng Phong Nhã
- Xã hội già hóa và tỉ lệ sinh thấp
vẫn sẽ tiếp tục là vấn đề nổi bật và nan giải của Nhật Bản trong 10 năm
tới. Theo quan điểm quốc tế, khi tỉ lệ người già trên 65 tuổi vượt trên
7% dân số thì gọi là già hóa dân số. Con số này ở Nhật Bản từ năm 1970
đã là 7,1%, năm 1980 là 9,1%, 1990 là 12,1%, 2010 là 26%, dự báo đến năm
2020 sẽ là 27,8%[1].
Theo tính toán của Viện nghiên cứu dân số và đảm bảo xã hội, tổng chi
phí cho đảm bảo xã hội chiếm 22,5% thu nhập quốc dân, và nếu tình hình
già hóa dân số tiếp tục tiến triển như hiện nay, trong khi các điều
khoản về lợi ích cho người già không thay đổi, thì đến năm 2025 con số
này sẽ phình to, lên đến 32,5%. Tình trạng phụ nữ kết hôn muộn, không
muốn có con là những nguyên nhân hàng đầu của vấn đề tỉ lệ sinh giảm,
một trong những yếu tố góp phần làm già hóa dân số. Hiện nay, số con
trung bình trong 1 gia đình chỉ khoảng 0,4 người. Nhiều biện pháp khắc
phục đã được đề ra như: tăng cường hệ thống phúc lợi dành cho người có
con nhỏ với nhiều ưu đãi, thực hiện các chính sách khuyến khích sinh đẻ,
hoàn thiện hơn nữa môi trường giáo dục nhà trẻ, mẫu giáo để các bà mẹ
có thể yên tâm gửi con đi làm, giảm bớt gánh nặng việc nhà và chăm sóc
con nhỏ cho người phụ nữ… Nhưng căn nguyên của vấn đề bắt nguồn từ lối
sống độc thân, sự thu hẹp quy mô gia đình, tiếp tục gia tăng kiểu gia
đình một người… của xã hội hậu công nghiệp, vì vậy, sự thay đổi trong tư
duy, lối sống là yếu tố rất quan trọng để thay đổi tình trạng xã hội
già hóa ở Nhật Bản hiện nay.
- Manh nha xu hướng của một xã hội mới - người phụ nữ có thể cân bằng việc gia đình với công việc xã hội. Đây là một xu hướng mang tính tích cực, có thể góp phần từng bước giảm bớt hiện tượng kết hôn muộn, không kết hôn hoặc không muốn có con. Ở phần trên, chúng ta đã xem xét sự thay đổi trong cách suy nghĩ của nam, nữ Nhật Bản về “gia đình” và sự biến đối các giá trị quan liên quan. Những biến đối này là hệ quả của sự đỗ vỡ chế độ “nhà” (ie) kiểu cũ ở Nhật Bản trước chiến tranh và sự phân biệt đối xử giữa nam và nữ trong xã hội, đồng thời còn là kết quả của việc thực hiện Hiến pháp mới với tiêu chí “tôn trọng cá nhân”, “bình đẳng nam nữ”… Tuy nhiên, trên thực tế, hiện thực xã hội Nhật Bản vẫn còn chưa đuổi kịp sự tiến bộ của ý thức. Ví dụ, ý thức “coi trọng cả việc nhà và việc làm nơi công sở” đã phát triển nhiều, nhưng trên thực tế tỉ lệ phụ nữ đi làm trong thời gian nuôi con nhỏ là rất ít. Dân số trẻ em giảm ở Nhật Bản là do tỉ lệ không kết hôn hoặc kết hôn muộn cao, số con của mỗi cặp vợ chồng ít. Phải chăng nếu để phụ nữ được tự do lựa chọn “vừa nuôi con, vừa đi làm” thì tỉ lệ bỏ việc sau khi sinh con sẽ ít đi, việc kết hôn và sinh con có lẽ cũng không trở thành gánh nặng nữa, và có thể vì thế mà hiện tượng ít con ở Nhật Bản sẽ được khắc phục. Điều này phụ thuộc vào ý thức tham gia việc nhà của người đàn ông, giúp đỡ vợ trong việc chăm sóc gia đình, nuôi dạy con cái. Tuy nhiên, để cả vợ và chồng cùng đi làm, phải cần tới một cuộc cách mạng về việc làm, giờ lao động, hình thức lao động… Mặt khác, nếu chế độ chăm sóc trẻ em mẫu giáo, nhà trẻ không được cải thiện, thì người phụ nữ vẫn còn tiếp tục phải ở nhà trông con. Có lẽ đối với mỗi gia đình cũng như đối với toàn xã hội thì chính sách hỗ trợ chăm sóc trẻ em đang là chính sách quan trọng bậc nhất. Thời đại mà những bà mẹ phải gánh vác việc nhà và một mình chăm sóc con cái vào thời kỳ tăng trưởng cao ở Nhật Bản có lẽ sắp chấm dứt, thay vào đó là thời đại vợ chồng cùng làm việc, cùng nhau chia sẻ, gánh vác công việc gia đình, để người phụ nữ vừa có thể làm việc nhà, vừa có thể đảm đương công việc xã hội.
- Xã hội bằng cấp cao vẫn tiếp tục phát triển, nhưng những vấn đề tiêu cực phát sinh từ nó giảm đi, tiến tới xã hội học tập suốt đời. Hiện nay, mục đích học lên cao của giới trẻ Nhật Bản không hoàn toàn giống với mục đích của những năm 70-80 (cạnh tranh gay gắt trong học tập, để khi ra trường có được việc làm tốt tại công ty tốt…), mà còn mang những yếu tố của một xã hội phát triển như: học để tự hoàn thiện bản thân, học để có được một việc làm phù hợp, học để cống hiến cho xã hội, hay đơn thuần vì thú vui, sở thích… Lấy trường hợp nữ giới Nhật Bản làm ví dụ: hiện nay, ngay cả trong các trường đại học nữ thục, xu hướng học để làm việc xã hội cũng bắt đầu hiện rõ. Trước đây không lâu, mục tiêu học lên đại học của giới nữ Nhật Bản chủ yếu là để trở thành người con dâu có học thức, người mẹ hiểu biết. Chính vì thế, các chuyên ngành mà nữ chọn thường là khoa văn học, nhân học, giáo dục học… Tuy nhiên, bước vào thập kỷ 90, tỉ lệ nữ học trong các ngành này giảm, thay vào đó là các ngành kinh tế học, xã hội học tăng lên, thậm chí tỉ lệ nữ nhập học vào các ngành khoa học tự nhiên, kỹ thuật cũng tăng và gần đây, ngành chăm sóc sức khỏe tăng mạnh. Tại một số trường nữ sinh, sinh viên có xu hướng chọn các ngành học gắn với ý thức nghề nghiệp của họ sau này như ngành kinh doanh… Tóm lại, có thể thấy rằng, khuynh hướng học cao của nữ giới hiện nay có liên quan đến sự gia tăng quan niệm của xã hội về việc “nữ giới cũng nên có việc làm, tiếp tục làm việc sau khi lấy chồng và sinh con” và sự tiến triển của ý thức bình đẳng giới, mong muốn được tự khẳng định mình của bản thân giới nữ hiện nay. Do mục tiêu học tập thay đổi như vậy, nên việc cạnh tranh gay gắt, dẫn đến nạn trầm uất, tự tử vì căng thẳng trong học tập cũng giảm đi. Tình trạng tập trung học tại các lò luyện thi cũng giảm, do các trường đại học mở ra nhiều, sinh viên ít, chỉ tiêu tuyển sinh dễ dàng hơn, cộng với những cải cách trong quy chế thi cử, xét tuyển… đã thay đổi tình trạng này. Những vấn đề khác trong trường học như bạo lực, bắt nạt, bỏ học… vẫn còn tồn tại, nhưng xuất phát từ những nguyên nhân xã hội là chính (ảnh hưởng từ lối sống hiện tại, internet, phim ảnh bạo lực nước ngoài), lý do bất cập từ hệ thống giáo dục ít nhiều đã giảm. Công cuộc cải cách giáo dục được thực hiện trong hơn 20 năm qua (từ năm 1984 đến nay) đã bước đầu tạo ra được cơ chế vật chất và tinh thần của một xã hội học tập suốt đời với hệ thống giáo dục mở, mỗi thành viên xã hội, già, trẻ, gái, trai, nếu có nhu cầu, đều có thể học tập ở bất cứ đâu, trong bất cứ giai đoạn nào của cuộc đời.
- Về vấn đề lao động, với tình hình khó khăn tiếp tục kéo dài của nền kinh tế Nhật Bản, tỉ lệ thất nghiệp sẽ tiếp tục gia tăng, xu hướng lao động bán thời gian, lao động phi chính quy trong thanh niên tăng lên. Hiện nay, xu hướng thanh niên chọn học các ngành khoa học xã hội, hoặc các ngành liên quan đến dịch vụ như chăm sóc sức khỏe, tư vấn tâm lý, tư vấn xã hội đang tăng lên, trong khi tỉ lệ học tại các ngành khoa học tự nhiên, khoa học kỹ thuật rất ít, chỉ chiếm 1/3. Một trong các nguyên nhân là do sự thay đổi cơ cấu các ngành sản xuất ở Nhật Bản, mà trong đó ngành công nghiệp dịch vụ chiếm tới 70%, như đã nói ở trên. Mười năm tiếp theo vẫn sẽ là thời đại của xã hội công nghệ thông tin, tuy nhiên thanh niên Nhật theo học ngành này không nhiều, hiện nay Nhật Bản đang phải nhập khẩu lao động trong lĩnh vực IT từ các nước Đông Nam Á và Ấn Độ. Trong tương lai sẽ có sự chênh lệch đáng kể, khi nước này thiếu hụt lao động kỹ thuật, nhưng lại dư thừa lao động trong ngành dịch vụ và lĩnh vực khoa học xã hội, tỉ lệ thất nghiệp tăng là điều không thể tránh khỏi. Mặt khác, lực lượng lao động dư thừa trong một số ngành sẽ phải chuyển sang làm công việc phi chính quy, bán thời gian theo các loại hợp đồng lao động ngắn hạn hoặc lao động phái cử, khiến cho lao động này tiếp tục tăng. Tình hình kinh tế khó khăn còn khiến cho các công ty phải hạn chế hợp đồng lao động chính quy và dài hạn, vốn chiếm nhiều chi phí do các khoản phúc lợi đặc thù mà loại hợp đồng này đòi hỏi. Kết cục là mô hình tuyển dụng và quản lý lao động truyền thống ở Nhật Bản tiếp tục bị phá vỡ, sự hỗn tạp của cơ cấu lao động tăng. Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng, cần phải quay về với mô hình tuyển dụng lao động suốt đời theo kiểu truyền thống vì nó phù hợp với Nhật Bản, hạn chế được những vấn đề xã hội do sự phức tạp của mô hình lao động châu Âu và Mỹ mang đến. Nhưng rõ ràng là sẽ rất khó khăn để quay về mô hình cũ, khi xã hội đã có nhiều thay đổi, tình hình kinh tế khó khăn và ý thức về lao động, việc làm của người dân Nhật Bản cũng đã thay đổi đáng kể. Trong thời đại toàn cầu hóa, sự cạnh tranh ngày càng quyết liệt, và có thể không lâu nữa, nước Nhật sẽ phải tính đến một điều không mong muốn: nới lỏng chế độ cho người nhập cư, hoặc thực hiện chế độ nhập khẩu chính thức lao động từ nước ngoài.
- Toàn cầu hóa tiếp tục phát triển, xu hướng quốc tế hóa văn hóa Nhật Bản trở nên rõ nét. Toàn cầu hóa tiếp tục là xu thế trong 10 năm tới, và sẽ ảnh hưởng sâu rộng đến mọi mặt đời sống xã hội, trong đó có văn hóa. Mặc dù người Nhật Bản luôn có ý thức giữ gìn văn hóa truyền thống, tránh mọi ảnh hưởng lai căng như hạn chế người nhập cư…, giữ gìn sự “thuần chủng” của dân tộc và văn hóa. Tuy vậy, xu thế hội nhập, quốc tế hóa vẫn sẽ là xu thế tất yếu cho sự phát triển của Nhật Bản. Dự định xuất khẩu văn hóa Nhật Bản ra nước ngoài trong chiến lược tăng trưởng mới của chính phủ nước này là một minh chứng cho điều đó. Nhờ có chính sách khuyến khích, hỗ trợ cho việc giới thiệu văn hóa Nhật Bản ở nước ngoài, và nhờ chính sự hấp dẫn của văn hóa Nhật Bản, thời đại của món ăn “sushi”, thời trang “kawaii”, thời trang “harajuku”, của những cuốn truyện tranh “manga” và phim hoạt hình “anime” đã bùng nổ tại châu Á, châu Âu và Mỹ suốt một thập kỷ qua. Nếu như trước đây nước Nhật nổi tiếng với các nhãn hiệu Toyota, Honda, Sony… thì rất có thể trong vài thập kỷ tới, Thế giới sẽ biến đến Manga, Anime, Sushi, Kawaii… với tư cách là những biểu tượng mới của đất nước mặt trời mọc. Những cái tên Haruki Murakami, Banana Yoshimoto cũng không còn xa lạ với đời sống văn học Thế giới. Tiểu thuyết Nhật Bản cổ đại đã từng được đánh giá là ra đời sớm nhất và kinh điển cho dòng văn học tiểu thuyết thế giới vào thế kỷ 10 với Genji Monogatari, thì có thể, trong tương lai không xa tiểu thuyết hiện đại Nhật Bản sẽ một lần nữa trở thành trào lưu trong nền văn học và văn hóa thế giới đương đại.
- Xã hội thông tin với những tiện ích và vấn đề của nó đang ảnh hưởng ngày càng sâu rộng tới bộ mặt xã hội và lối sống người Nhật Bản. Vào năm 1995, nối mạng internet được phổ biến hầu hết trong ngành kinh doanh ở Nhật Bản, và từ nửa sau của thập kỷ 90, công nghệ thông tin đã được phổ biến nhanh chóng và rộng rãi trong đời sống sinh hoạt hàng ngày của người dân Nhật Bản. Nếu như năm 1997 mới chỉ có khoảng chưa đầy 10% người dân dùng internet thì sau 5 năm đã lên đến 50%, còn theo thống kê năm 2008 thì cứ 4 người dân Nhật lại có 3 người dùng internet. Số người sở hữu điện thoại di động tại Nhật Bản cũng tăng nhanh, từ khoảng 50% năm 2002 đã lên tới 75% vào năm 2008. Công nghệ thông tin phổ biến nhanh chóng như vậy đã làm thay đổi bộ mặt xã hội và lối sống ở Nhật Bản và sẽ tiếp tục ảnh hưởng trong thập kỷ tới. Một điều dễ nhận thấy là văn hóa đọc đã có nhiều thay đổi: người Nhật nổi tiếng là một dân tộc thích đọc sách, nhưng ngày nay, việc đọc tin tức, đọc giải trí bằng internet đã thay thế cho việc đọc báo, đọc sách, tiểu thuyết. Tivi cũng là một phương tiện góp phần làm thay đổi văn hóa đọc sách của người Nhật. Trên tàu điện, cảnh mỗi người cầm một cuốn Manga hoặc tiểu thuyết in khổ nhỏ đã không còn nữa, văn hóa điện thoại di động đã làm thay đổi nó. Người ta có thể giải trí bằng cách chơi trò chơi điện tử, thậm chí là đọc, nhưng qua hệ thống thông tin internet truy cập bằng điện thoại di động chứ không phải là những trang sách. Sự phổ biến của internet cũng làm cho việc giao lưu giữa người và người thay đổi. Ngày nay, người ta có thể ngồi nhà và kết bạn qua mạng internet, những trao đổi trong học tập hay công việc đều có thể được giải quyết bằng internet. Việc sống độc thân, lại khép kín nhờ tiện ích của hệ thống mạng, kết cục làm nảy sinh nhiều căn bệnh xã hội như: bệnh khó giao tiếp (hikikomori - có nghĩa là khép kín), bệnh trầm cảm, hay sản sinh ra thế hệ thanh niên Nit, sống thu mình, khép kín, không muốn học tập và lao động. Mạng lưới thông tin phát triển rộng rãi, ngay cả các em học sinh cấp một cũng được bố mẹ mua cho điện thoại di động, nhưng bên cạnh những tiện ích mà nó mang đến, mặt trái là vấn đề giảm sút cơ hội gặp gỡ trực tiếp, và sự đồng cảm, sẻ chia chỉ có được khi con người đối diện nhau, mắt nhìn vào mắt mà trò chuyện dường như đã bị đánh mất./.
Ths.Ngô Hương Lan
Trung tâm Nghiên cứu Nhật Bản
Viện Nghiên cứu Đông Bắc Á.
Trích đề tài nghiên cứu cấp Viện năm 2010 “Văn hóa - xã hôi Nhật Bản: Những vấn đề nổi bật, xu hướng chủ yếu trong 10 năm đầu thế kỷ XXI và triển vọng đến 2020”.
- Manh nha xu hướng của một xã hội mới - người phụ nữ có thể cân bằng việc gia đình với công việc xã hội. Đây là một xu hướng mang tính tích cực, có thể góp phần từng bước giảm bớt hiện tượng kết hôn muộn, không kết hôn hoặc không muốn có con. Ở phần trên, chúng ta đã xem xét sự thay đổi trong cách suy nghĩ của nam, nữ Nhật Bản về “gia đình” và sự biến đối các giá trị quan liên quan. Những biến đối này là hệ quả của sự đỗ vỡ chế độ “nhà” (ie) kiểu cũ ở Nhật Bản trước chiến tranh và sự phân biệt đối xử giữa nam và nữ trong xã hội, đồng thời còn là kết quả của việc thực hiện Hiến pháp mới với tiêu chí “tôn trọng cá nhân”, “bình đẳng nam nữ”… Tuy nhiên, trên thực tế, hiện thực xã hội Nhật Bản vẫn còn chưa đuổi kịp sự tiến bộ của ý thức. Ví dụ, ý thức “coi trọng cả việc nhà và việc làm nơi công sở” đã phát triển nhiều, nhưng trên thực tế tỉ lệ phụ nữ đi làm trong thời gian nuôi con nhỏ là rất ít. Dân số trẻ em giảm ở Nhật Bản là do tỉ lệ không kết hôn hoặc kết hôn muộn cao, số con của mỗi cặp vợ chồng ít. Phải chăng nếu để phụ nữ được tự do lựa chọn “vừa nuôi con, vừa đi làm” thì tỉ lệ bỏ việc sau khi sinh con sẽ ít đi, việc kết hôn và sinh con có lẽ cũng không trở thành gánh nặng nữa, và có thể vì thế mà hiện tượng ít con ở Nhật Bản sẽ được khắc phục. Điều này phụ thuộc vào ý thức tham gia việc nhà của người đàn ông, giúp đỡ vợ trong việc chăm sóc gia đình, nuôi dạy con cái. Tuy nhiên, để cả vợ và chồng cùng đi làm, phải cần tới một cuộc cách mạng về việc làm, giờ lao động, hình thức lao động… Mặt khác, nếu chế độ chăm sóc trẻ em mẫu giáo, nhà trẻ không được cải thiện, thì người phụ nữ vẫn còn tiếp tục phải ở nhà trông con. Có lẽ đối với mỗi gia đình cũng như đối với toàn xã hội thì chính sách hỗ trợ chăm sóc trẻ em đang là chính sách quan trọng bậc nhất. Thời đại mà những bà mẹ phải gánh vác việc nhà và một mình chăm sóc con cái vào thời kỳ tăng trưởng cao ở Nhật Bản có lẽ sắp chấm dứt, thay vào đó là thời đại vợ chồng cùng làm việc, cùng nhau chia sẻ, gánh vác công việc gia đình, để người phụ nữ vừa có thể làm việc nhà, vừa có thể đảm đương công việc xã hội.
- Xã hội bằng cấp cao vẫn tiếp tục phát triển, nhưng những vấn đề tiêu cực phát sinh từ nó giảm đi, tiến tới xã hội học tập suốt đời. Hiện nay, mục đích học lên cao của giới trẻ Nhật Bản không hoàn toàn giống với mục đích của những năm 70-80 (cạnh tranh gay gắt trong học tập, để khi ra trường có được việc làm tốt tại công ty tốt…), mà còn mang những yếu tố của một xã hội phát triển như: học để tự hoàn thiện bản thân, học để có được một việc làm phù hợp, học để cống hiến cho xã hội, hay đơn thuần vì thú vui, sở thích… Lấy trường hợp nữ giới Nhật Bản làm ví dụ: hiện nay, ngay cả trong các trường đại học nữ thục, xu hướng học để làm việc xã hội cũng bắt đầu hiện rõ. Trước đây không lâu, mục tiêu học lên đại học của giới nữ Nhật Bản chủ yếu là để trở thành người con dâu có học thức, người mẹ hiểu biết. Chính vì thế, các chuyên ngành mà nữ chọn thường là khoa văn học, nhân học, giáo dục học… Tuy nhiên, bước vào thập kỷ 90, tỉ lệ nữ học trong các ngành này giảm, thay vào đó là các ngành kinh tế học, xã hội học tăng lên, thậm chí tỉ lệ nữ nhập học vào các ngành khoa học tự nhiên, kỹ thuật cũng tăng và gần đây, ngành chăm sóc sức khỏe tăng mạnh. Tại một số trường nữ sinh, sinh viên có xu hướng chọn các ngành học gắn với ý thức nghề nghiệp của họ sau này như ngành kinh doanh… Tóm lại, có thể thấy rằng, khuynh hướng học cao của nữ giới hiện nay có liên quan đến sự gia tăng quan niệm của xã hội về việc “nữ giới cũng nên có việc làm, tiếp tục làm việc sau khi lấy chồng và sinh con” và sự tiến triển của ý thức bình đẳng giới, mong muốn được tự khẳng định mình của bản thân giới nữ hiện nay. Do mục tiêu học tập thay đổi như vậy, nên việc cạnh tranh gay gắt, dẫn đến nạn trầm uất, tự tử vì căng thẳng trong học tập cũng giảm đi. Tình trạng tập trung học tại các lò luyện thi cũng giảm, do các trường đại học mở ra nhiều, sinh viên ít, chỉ tiêu tuyển sinh dễ dàng hơn, cộng với những cải cách trong quy chế thi cử, xét tuyển… đã thay đổi tình trạng này. Những vấn đề khác trong trường học như bạo lực, bắt nạt, bỏ học… vẫn còn tồn tại, nhưng xuất phát từ những nguyên nhân xã hội là chính (ảnh hưởng từ lối sống hiện tại, internet, phim ảnh bạo lực nước ngoài), lý do bất cập từ hệ thống giáo dục ít nhiều đã giảm. Công cuộc cải cách giáo dục được thực hiện trong hơn 20 năm qua (từ năm 1984 đến nay) đã bước đầu tạo ra được cơ chế vật chất và tinh thần của một xã hội học tập suốt đời với hệ thống giáo dục mở, mỗi thành viên xã hội, già, trẻ, gái, trai, nếu có nhu cầu, đều có thể học tập ở bất cứ đâu, trong bất cứ giai đoạn nào của cuộc đời.
- Về vấn đề lao động, với tình hình khó khăn tiếp tục kéo dài của nền kinh tế Nhật Bản, tỉ lệ thất nghiệp sẽ tiếp tục gia tăng, xu hướng lao động bán thời gian, lao động phi chính quy trong thanh niên tăng lên. Hiện nay, xu hướng thanh niên chọn học các ngành khoa học xã hội, hoặc các ngành liên quan đến dịch vụ như chăm sóc sức khỏe, tư vấn tâm lý, tư vấn xã hội đang tăng lên, trong khi tỉ lệ học tại các ngành khoa học tự nhiên, khoa học kỹ thuật rất ít, chỉ chiếm 1/3. Một trong các nguyên nhân là do sự thay đổi cơ cấu các ngành sản xuất ở Nhật Bản, mà trong đó ngành công nghiệp dịch vụ chiếm tới 70%, như đã nói ở trên. Mười năm tiếp theo vẫn sẽ là thời đại của xã hội công nghệ thông tin, tuy nhiên thanh niên Nhật theo học ngành này không nhiều, hiện nay Nhật Bản đang phải nhập khẩu lao động trong lĩnh vực IT từ các nước Đông Nam Á và Ấn Độ. Trong tương lai sẽ có sự chênh lệch đáng kể, khi nước này thiếu hụt lao động kỹ thuật, nhưng lại dư thừa lao động trong ngành dịch vụ và lĩnh vực khoa học xã hội, tỉ lệ thất nghiệp tăng là điều không thể tránh khỏi. Mặt khác, lực lượng lao động dư thừa trong một số ngành sẽ phải chuyển sang làm công việc phi chính quy, bán thời gian theo các loại hợp đồng lao động ngắn hạn hoặc lao động phái cử, khiến cho lao động này tiếp tục tăng. Tình hình kinh tế khó khăn còn khiến cho các công ty phải hạn chế hợp đồng lao động chính quy và dài hạn, vốn chiếm nhiều chi phí do các khoản phúc lợi đặc thù mà loại hợp đồng này đòi hỏi. Kết cục là mô hình tuyển dụng và quản lý lao động truyền thống ở Nhật Bản tiếp tục bị phá vỡ, sự hỗn tạp của cơ cấu lao động tăng. Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng, cần phải quay về với mô hình tuyển dụng lao động suốt đời theo kiểu truyền thống vì nó phù hợp với Nhật Bản, hạn chế được những vấn đề xã hội do sự phức tạp của mô hình lao động châu Âu và Mỹ mang đến. Nhưng rõ ràng là sẽ rất khó khăn để quay về mô hình cũ, khi xã hội đã có nhiều thay đổi, tình hình kinh tế khó khăn và ý thức về lao động, việc làm của người dân Nhật Bản cũng đã thay đổi đáng kể. Trong thời đại toàn cầu hóa, sự cạnh tranh ngày càng quyết liệt, và có thể không lâu nữa, nước Nhật sẽ phải tính đến một điều không mong muốn: nới lỏng chế độ cho người nhập cư, hoặc thực hiện chế độ nhập khẩu chính thức lao động từ nước ngoài.
- Toàn cầu hóa tiếp tục phát triển, xu hướng quốc tế hóa văn hóa Nhật Bản trở nên rõ nét. Toàn cầu hóa tiếp tục là xu thế trong 10 năm tới, và sẽ ảnh hưởng sâu rộng đến mọi mặt đời sống xã hội, trong đó có văn hóa. Mặc dù người Nhật Bản luôn có ý thức giữ gìn văn hóa truyền thống, tránh mọi ảnh hưởng lai căng như hạn chế người nhập cư…, giữ gìn sự “thuần chủng” của dân tộc và văn hóa. Tuy vậy, xu thế hội nhập, quốc tế hóa vẫn sẽ là xu thế tất yếu cho sự phát triển của Nhật Bản. Dự định xuất khẩu văn hóa Nhật Bản ra nước ngoài trong chiến lược tăng trưởng mới của chính phủ nước này là một minh chứng cho điều đó. Nhờ có chính sách khuyến khích, hỗ trợ cho việc giới thiệu văn hóa Nhật Bản ở nước ngoài, và nhờ chính sự hấp dẫn của văn hóa Nhật Bản, thời đại của món ăn “sushi”, thời trang “kawaii”, thời trang “harajuku”, của những cuốn truyện tranh “manga” và phim hoạt hình “anime” đã bùng nổ tại châu Á, châu Âu và Mỹ suốt một thập kỷ qua. Nếu như trước đây nước Nhật nổi tiếng với các nhãn hiệu Toyota, Honda, Sony… thì rất có thể trong vài thập kỷ tới, Thế giới sẽ biến đến Manga, Anime, Sushi, Kawaii… với tư cách là những biểu tượng mới của đất nước mặt trời mọc. Những cái tên Haruki Murakami, Banana Yoshimoto cũng không còn xa lạ với đời sống văn học Thế giới. Tiểu thuyết Nhật Bản cổ đại đã từng được đánh giá là ra đời sớm nhất và kinh điển cho dòng văn học tiểu thuyết thế giới vào thế kỷ 10 với Genji Monogatari, thì có thể, trong tương lai không xa tiểu thuyết hiện đại Nhật Bản sẽ một lần nữa trở thành trào lưu trong nền văn học và văn hóa thế giới đương đại.
- Xã hội thông tin với những tiện ích và vấn đề của nó đang ảnh hưởng ngày càng sâu rộng tới bộ mặt xã hội và lối sống người Nhật Bản. Vào năm 1995, nối mạng internet được phổ biến hầu hết trong ngành kinh doanh ở Nhật Bản, và từ nửa sau của thập kỷ 90, công nghệ thông tin đã được phổ biến nhanh chóng và rộng rãi trong đời sống sinh hoạt hàng ngày của người dân Nhật Bản. Nếu như năm 1997 mới chỉ có khoảng chưa đầy 10% người dân dùng internet thì sau 5 năm đã lên đến 50%, còn theo thống kê năm 2008 thì cứ 4 người dân Nhật lại có 3 người dùng internet. Số người sở hữu điện thoại di động tại Nhật Bản cũng tăng nhanh, từ khoảng 50% năm 2002 đã lên tới 75% vào năm 2008. Công nghệ thông tin phổ biến nhanh chóng như vậy đã làm thay đổi bộ mặt xã hội và lối sống ở Nhật Bản và sẽ tiếp tục ảnh hưởng trong thập kỷ tới. Một điều dễ nhận thấy là văn hóa đọc đã có nhiều thay đổi: người Nhật nổi tiếng là một dân tộc thích đọc sách, nhưng ngày nay, việc đọc tin tức, đọc giải trí bằng internet đã thay thế cho việc đọc báo, đọc sách, tiểu thuyết. Tivi cũng là một phương tiện góp phần làm thay đổi văn hóa đọc sách của người Nhật. Trên tàu điện, cảnh mỗi người cầm một cuốn Manga hoặc tiểu thuyết in khổ nhỏ đã không còn nữa, văn hóa điện thoại di động đã làm thay đổi nó. Người ta có thể giải trí bằng cách chơi trò chơi điện tử, thậm chí là đọc, nhưng qua hệ thống thông tin internet truy cập bằng điện thoại di động chứ không phải là những trang sách. Sự phổ biến của internet cũng làm cho việc giao lưu giữa người và người thay đổi. Ngày nay, người ta có thể ngồi nhà và kết bạn qua mạng internet, những trao đổi trong học tập hay công việc đều có thể được giải quyết bằng internet. Việc sống độc thân, lại khép kín nhờ tiện ích của hệ thống mạng, kết cục làm nảy sinh nhiều căn bệnh xã hội như: bệnh khó giao tiếp (hikikomori - có nghĩa là khép kín), bệnh trầm cảm, hay sản sinh ra thế hệ thanh niên Nit, sống thu mình, khép kín, không muốn học tập và lao động. Mạng lưới thông tin phát triển rộng rãi, ngay cả các em học sinh cấp một cũng được bố mẹ mua cho điện thoại di động, nhưng bên cạnh những tiện ích mà nó mang đến, mặt trái là vấn đề giảm sút cơ hội gặp gỡ trực tiếp, và sự đồng cảm, sẻ chia chỉ có được khi con người đối diện nhau, mắt nhìn vào mắt mà trò chuyện dường như đã bị đánh mất./.
Ths.Ngô Hương Lan
Trung tâm Nghiên cứu Nhật Bản
Viện Nghiên cứu Đông Bắc Á.
Trích đề tài nghiên cứu cấp Viện năm 2010 “Văn hóa - xã hôi Nhật Bản: Những vấn đề nổi bật, xu hướng chủ yếu trong 10 năm đầu thế kỷ XXI và triển vọng đến 2020”.
Posted in: Kinh Tế
0 nhận xét:
Đăng nhận xét