P-Notes: Nguy cơ và lợi ích

P-Notes (Participatory Notes) là một loại chứng chỉ tham gia đầu tư. Về cơ bản đây là một dạng công cụ tài chính phái sinh được phát hành riêng cho nhà đầu tư nước ngoài (NĐTNN) bởi các tổ chức đầu tư đang hoạt động tại những TTCK mới nổi.

Cụ thể, dựa trên một danh mục cổ phiếu mà một tổ chức tài chính hoạt động tại thị trường này đang nắm giữ, thường là những cổ phiếu lớn, có thanh khoản tốt, mang tính đại diện thị trường, tổ chức này sẽ phát hành P-Notes cho nhà đầu tư nước ngoài không muốn hoạt không có điều kiện đầu tư trực tiếp vào các quỹ đầu tư trong thị trường đó.. Tại Việt Nam hiện nay có 4 ngân hàng lớn tham gia phát hành P-Notes là Citigroup, Deutsche Bank, HSBC, Merrill Lynch.
P-Notes thu hút nhà đầu tư với những đặc tính sau:
- P-Notes vừa giống một chứng chỉ quỹ (có thể nhận cổ tức, lãi) vừa như thương phiếu (có thể được mua bán bất cứ lúc nào).
- Nhà đầu tư quốc tế có thể chuyển đổi danh mục đầu tư từ thị trường chứng khoán Việt Nam sang các thị trường khác.
- Danh mục: Chỉ mua những chứng khoán có thanh khoản cao của các doanh nghiệp hoạt động tốt, mang tính đại diện thị trường.
- Nắm giữ P-Notes, nhà đầu tư tham gia vào thị trường chứng khoán các nước mà không phải chịu bất cứ sự ràng buộc nào về mặt thủ tục hành chính, cũng không phải công khai thông tin về mình.
Nguy cơ…
Với đặc tính không cần thông tin người sở hữu P-Notes, có nhiều ý kiến cho rằng hình thức đầu tư mới này sẽ làm tăng nguy cơ những biến động bất lợi đối với TTCK từ dòng tiền không rõ nguồn gốc và tạo cơ hội cho hoạt động rửa tiền.
Tại nhiều TTCK mới nổi, nguồn vốn được các tổ chức đầu tư huy động từ phát hành P-Notes thường chiếm một tỷ trọng lớn trong tổng số vốn đầu tư nước ngoài trên thị trường. Câu hỏi được đặt ra với các cơ quan quản lý là làm thế nào để nắm bắt và quản lý tốt những rủi ro trên thị trường nhằm đảm bảo quyền lợi cho giới đầu tư trong nước, cũng như sự phát triển bền vững của thị trường trước một lượng vốn lớn từ bên ngoài như vậy, khi hoàn toàn không có một thông tin nào về chủ thể đứng sau lượng vốn đó?
Hơn nữa, liệu có hay không sự tồn tại của các hoạt động rửa tiền có tổ chức đằng sau các khoản vốn đầu tư “nặc danh” thông qua P-Notes?
… và lợi ích
Mặc dù cũng là một dạng công cụ phái sinh nhưng P-Notes hầu như không có những tính của các loại công cụ phái sinh khác như swaps, options, hay futures phổ thông nên nguy cơ tạo ra những biến động bất lợi khó dự báo từ công cụ này không lớn lắm.
Mặc khác, việc quảng bá sản phẩm P-Notes của các tổ chức phát hành sẽ gián tiếp quảng bá thị trường chứng khoán Việt Nam ra thế giới. Ngoài ra, do P-Notes dễ mua dễ bán, nên việc huy động vốn qua P-Notes trở nên dễ dàng hơn, đồng nghĩa với việc gia tăng vốn cho thị trường chứng khoán.
Không phủ nhận dòng vốn từ P-Notes thường khó nắm bắt và mang tính ngắn hạn, nhưng nó có thể góp phần tạo thanh khoản cho thị trường, bởi P-Notes thường chỉ “đóng gói” các blue-chips. Theo ước tính của CTCK Bản Việt, luồng tiền từ P-Notes hiện dao động dưới 5-7% tổng giá trị giao dịch toàn thị trường, con số này thực tế chưa thể gây sóng gió trên thị trường chứng khoán Việt Nam.
Bên cạnh đó, các tổ chức phát hành P-Notes đều là các ngân hàng lớn, có quy trình kiểm soát nội bộ chặt chẽ để chống rửa tiền. Nói chung, nhiều người có xu hướng tin rằng, những nguồn tiền “bẩn” từ Việt Nam được cho là sẽ tìm cách chảy vào các ngân hàng Thụy sĩ chứ rất ít khả năng quay ngược về VN dưới hình thức P-Notes.
Bởi đặc trưng tâm lý bầy đàn nên những biến động của thị trường chứng khoán VN hiện nay phần lớn xuất phát từ nhà đầu tư trong nước. Việc tham gia đầu tư vào P-Notes có chăng là biểu hiện "lách luật" của các nhà đầu tư nước ngoài do quan ngại những thủ tục rườm rà, phức tạp khi đầu tư vào Việt Nam. Ngoài ra TTCKVN còn có một van an toàn khác là quy định quỹ đóng ở tất cả các quỹ đầu tư nước ngoài tại Việt Nam, nhằm chống lại nguy cơ thị trường sụp đổ khi xuất hiện khả năng NĐTNN rút tiền ồ ạt.
Xét về lâu dài, khi dòng vốn từ P-Notes có quy mô lớn hơn, sẽ cần có sự quản lý chặc chẽ, như yêu cầu tổ chức phát hành P-Notes kê khai danh mục đầu tư và những biện pháp theo dõi biến động dòng tiền từ P-Notes. Tuy nhiên, việc quản lý cũng phải hết sức khéo léo để không vô hình trung là giảm tính hấp dẫn của TTCKVN trong mắt của NĐTNN.
Ngọc Phương

Posted in: Tài Chánh