Cơ chế bảo vệ hiến pháp của các nước trên thế giới

I. Cơ chế bảo vệ hiến pháp của các nước trên thế giới
1. Khái niệm về bảo vệ hiến pháp
- Thuật ngữ bảo vệ hiến pháp được sử dụng ở Việt Nam và Nga. Ở Anh và Mỹ có khái niệm “jusdical review” – kiểm tra tư pháp – dùng để chỉ việc kiểm tra của cơ quan tư pháp đối với tính lập hiến của các đạo luật do cơ quan lập pháp đưa ra. Khái niệm này tương đương với khái niệm “bảo hiến” hay “ kiểm hiến”
- Bảo hiến là kiểm soát tính hợp hiến của các đạo luật, là xét xem những đạo luật được đưa ra có phù hợp với tinh thần, nội dung của hiến pháp hay không. Sự bảo hiến này nhằm vào các đạo luật do Quốc hội đưa ra.
- Tuy nhiên các chế định bảo hiến còn thực hiện nhiều chức năng khác để bảo vệ nội dung là tinh thần hiến pháp, như giải quyết tranh chấp giữa lập pháp và hành pháp, giữa liên bang và tiểu bang…
2. Các mô hình bảo vệ hiến pháp cơ bản trên thế giới
Tùy thuộc vào điều kiện chính trị, kinh tế, xã hội cụ thể là mỗi nhà nước xác định cho mình 1 mô hình hay cơ chế bảo vệ hiên pháp phù hợp.
2.1. Mô hình bảo hiến kiểu Mỹ (American model)
- Được thiết lập đầu tiên tại Mỹ vào năm 1803 trong vụ án Marbury và Madison – được xem là mô hình bảo hiến phi tập trung bởi quyền giám sát tính hợp hiến thuộc về tất cả các tòa án
- Đặc điểm :Giao cho tòa án tư pháp xem xét tính hợp hiến cuẩ các đạo luật thông qua việc giả quyết các vụ việc cụ thể, dựa vào các đơn kiện của đương sự, cá sự kiên pháp lí cụ thể mà bảo vệ hiến pháp
- Ưu điểm: liên quan trực tiếp đến những vụ việc cụ thể nên bảo vệ hiến pháp một cách cụ thể
- Nhược điểm :
+ Giao quyền bảo hiến cho tòa án nên thủ tục dài dòng
+ Chỉ bảo vệ hiến pháp từng vụ việc cụ thể do phán quyết chỉ có tính ràng buộc đối với các bên tham gia tố tụng, tranh tụng vụ việc đó
- Hầu hết các nước theo hệ thống pháp luâtj Anh – Mỹ đều áp dụng mô hình này. Ngoài ra còn được áp dụng ở một số nước theo truyền thống luật La Mã ở Mỹ latinh và một số nước ở Châu âu như Hy Lạp. Na Uy. Đan Mạch…
2.2. Mô hình bảo hiến kiểu pháp ( the Friench model)
- Ở mô hình này, chỉ được giám sát tính hợp hiến của VB được phê chuẩn bởi nghị viện nhưng chưa được ban hành bởi tổng thống
- Ưu điểm: cho phép giám sát tính hợp hiến của VBQPPL được tiến hành ngay trước khi văn bản được ban hành nên hạn chế đáng kể số văn bản vi hiến, đảm bảo tính thống nhất của hệ thống pháp luật
- Nhược điểm : cơ quan bảo hiến can thiệp quá sâu quy trình lập pháp của nghị viện
2.3. Mô hình bảo hiến của các nước châu Âu ( European Model)
- Thành lập cơ quan chuyên trách để thực hiện bảo vệ hiến pháp
- Kết hợp việc giả quyết các vụ việc cụ thể và những việc có tác dụng chung cho cả xã hội thông qua đề nghị của những người có thẩm quyền trong bộ máy Nhà nước.
2.4. Mô hình bảo hiến hỗn hợp kiểu Âu - Mỹ ( The mixed Model)
- Vừa trao choc ơ quan bảo hiến chuyên trách như Tòa án hiến pháp, vừa trao quyền bảo hiến co tất cả các tòa án khi giải quyết cá vụ việc cụ thể ; có quyền xem xét tính hợp hiến cảu các đạo luật và được quyền không áp dụng các đạo luật được coi là không phù hợp với hiến pháp
- Áp dụng ở Bồ Đào Nha, Thụy Sỹ, Columbia, Venezuela, Peru, Brazil.
II. Cơ chế bảo hiến của Cộng hoà Liên bang Đức (CHLB Đức ) :
1. Khái quát :
- CHLB Đức là quốc gia tiêu biểu cho việc áp dụng mô hình bảo vệ hiến pháp của các nước Châu Âu ( European Model ) tức là thành lập cơ quan chuyên trách để thực hiện bảo vệ Hiến pháp. Cơ quan này gọi là “ Toà án Hiến pháp “ hay “ Toà bảo hiến “.
- Ngay từ những thể chế như pháp viện Đế chế ( năm 1945) , Hội đồng Đế chế ( 1518 ) ở Đức đã có sự hành luật giữa các cơ quan quốc gia.
· Năm 1850, với Toàn án quốc gia Bayern, 1 toà án đặc biệt đầu tiên cho những vấn đề chung quanh Hiến pháp đã hình thành. Hiến pháp Weimar ( 1919 ) đã dự kiến 1 toà án Hiến pháp có giới hạn với Pháp viện quốc gia.
· 23/05/1949, hiến pháp CHLB Đức được công bố và tại điều 94, Toà án Hiến pháp đã được hiến định.
· 16/04/1951, luật toà án hiến pháp CHLB Đức được công bố, và tại điều 1 của luật, Toà án hiến pháp CHLB Đức được xác định là “ toà án tự chủ, độc lập với tất cả các cơ quan hiến pháp khác “ . Khác với các cơ quan hiến pháp khác, Toà án hiến pháp cẫn có sự kiến lập thông qua đạo luật này. Toà án bắt đầu làm việc 2 năm sau khi hiến pháp có hiệu lực và vào ngày 09/09/1951 các phán quyết đầu tiên được tuyên bố.
- Ở Đức, Toà án bảo hiến Liên bang vừa là cơ quan hiến pháp cao nhất của liên bang, vừa là toà án xem xét các vấn đề liên quan đến áp dụng hiến pháp. Toà án bảo hiến liên bang đảm bảo việc thực hiện hiến pháp của liên bang, Toà án Bảo hiến bang đảm bảo thực hiện hiến pháp của bang mình. Mặc dù không có quan hệ thứ bậc giữa các Toà án Bảo hiến Liên bang nhưng Toà án Bảo hiến Liên bang vẫn có vai trò quan trọng vì trên thực tế, văn bản pháp luật Liên bang có hiệu lực pháp lý cao hơn văn bản pháp luật các bang.
2. Cơ cấu:
- Toà án Bảo hiến Liên bang gồm 2 văn phòng( senate) với 16 thẩm phán, chia đều cho 2 văn phòng, một nửa do Hạ viện liên bang, một nửa do Thượng viện liên bang bầu với đa số ( 2/3 số phiếu thuận ). 6 thẩm phán được lựa chọn trong số các thẩm phán của Toà án Liên bang. 10 Thẩm phán còn lạ là những nhân vật không dưới 40 tuổi và không quá 68 tuổi, đủ điều kiện để được chọn thành dân biểu Hạ viện, đã tốt nghiệp đại học chuyên ngành luật, có khả năng chuyên môn cần thiết để hành nghề thẩm phán. Thẩm phán ở Toà án Bảo hiến Liên bang không được kiêm chức vụ trong TW hay Chính phủ, nhưng có thể tham gia giảng dạy ở các trường đại học và nghiên cứu khoa học. Nhiệm kì các thẩm phán là 12 năm và không được tái nhiệm.
- Hai văn phòng của Toà Bảo hiến Liên bang ( là 1 hình thức Toà án song đôi _ Twin-Court ) có quyền hạn ngang nhau và độc lập với nhau được pháp luật quy định. Trên thực tế do có quá nhiều khiếu kiện nên 2 Hội đồng xét xử gồm 8 thẩm ohán chỉ xét xử khoảng 30 vụ mỗi năm là những vụ quan trọng nhất. Mỗi hội đồng có quyền phán quyết các vấn đề với sự hiện diện ít nhất 6 thành viên ( 6/8 ).
- Đứng đầu Toà án Hiến pháp Liên bang là Chủ tịch ( Chánh án ), sau là phó chánh án. Chánh án và phó chánh án toà án do Quốc hội và hội đồng liên bang bầu ra từ số thành viên của Đoàn chủ tịch Toà án hiến pháp liên bang theo nguyên tắc luân phiên. Nghĩa là khi Quốc hội bầu Chánh án thì Hội đồng Liên bang bầu ra Phó chánh án và ngược lại đến nhiệm kì sau.
Tuy nhiên Chánh án không có quyền chỉ thị, kỉ luật các thẩm phán, mà chỉ có quyền quản lí hành chính với các thẩm phán, như cho công tác. Việc cho thẩm phán nghỉ hưu hay miễn nhiệm thuộc quyền thủ tướng.
- Mỗi thẩm phán được chọn vào 1 văn phòng của Toà án Bảo hiến Liên bang không thể được chuyển qua văn phòng bên kia và cũng không thể thay thế. Việc thẩm phán toà này tham gia hoạt động của toà kia chỉ được phép trong trường hợp khẩn cấp mà toà đó không đủ năng lực biểu quyết hoặc trong trường hợp giải quyết đơn kiện của Tông thống Liên bang hay thẩm phán.
Bên cạnh đó, khác với thẩm phán Toà án Liên bang thông thường, thẩm phán Toàn án Bảo hiến Liên bang có những đặc thù riêng. Trước hết họ không chỉ là các cơ quan Toà án mà họ là thành viên của 1 cơ quan Hiến pháp. Vì vậy họ không phải chịu bất kì một sự giám sát hành chính ( công vụ ) nào. Trong khi đó, các thẩm phán của Toà án tối cao vẫn có thể bị kỷ luật theo quyết định của Toà án công vụ ( Toà án kỷ luật ).
3.Thẩm quyền :
Pháp luật CHLB Đức quy định rõ những vụ việc ( tranh chấp) được giải quyết ở mỗi toà.
Toà án 1 xử lý những vụ việc liên quan đến mối quan hệ giữa nhà nước và công dân ở cả hai mặt lý thuyết và thực hành. Xem xét tính không phù hợp với các quyền cơ bản của một quy định pháp luật cũng như giải quyết những khiếu nại Hiến pháp :
- Tranh chấp hoặc nghi ngờ về sự phù hợp của Hiến pháp Liên bang của Pháp luật liên bang hay tiểu bang, hay với pháp luật Liên bang của pháp luật tiểu bang, theo đề nghị của Chính phủ Liên bang, của một Chính phủ tiểu bang hoặc 1/3 số đại biểu Quốc hội.
- Về sự phù hợp của một đạo luật Liên bang hay của tiểu bang với Hiến pháp Liên bang, của một đạo luật hay pháp luật khác của một tiểu bang với luật của Liên bang theo đề nghị của một toà án. Trong trường hợp xảy ra vi hiến, việc áp dụng đao luật phải được đình hoãn. Nếu là vi hiến với hiến pháp Bang, phải có phán quyết của toà án Bảo hiến Liên bang. Nếu là vi hiến với Hiến pháp Liên bang, phải có phán quyết Toà án Bảo hiến Liên bang.
Toà án 2 xử lý các vụ việc liên quan đến mối quan hệ giữa các bộ phận và nhánh quyền lực khác nhau trong nội bộ Nhà nước : tập trung giải quyết những vấn đề tranh chấp theo luật công,phát sinh từ mối quan hệ giữa các nhánh quyền lực ( Quốc hội-Chính phủ ), giữa các cấp quyền lực ( Liên bang- Tiểu bang ) và các tranh chấp khác theo luật công.
- Về việc thực hiện quyền cơ bản của công dân : mỗi công dân có quyền đệ đơn xin Toà án Bảo hiến Liên bang phán quyết tính cách vi hiến, hợp hiến đới với cách hành xử của các cơ quan công quyền, vi phạm các quyền căn bản của mình, không những với các đạo luật thông thường của Quốc hội, mà cả đối với nghị định, pháp lệnh..của chính phủ, cho đến những bản án an ức của các Toà án Liên bang cũng như những bang mà người dân cho là vi hiến. Số các vu khiếu kiện cá nhân là rất lớn ( từ năm 1931 đến 1999 có 122 257 vụ ).
- Về việc cấm hoạt động của một Đảng chính trị : tức là xác nhận tính cách hợp pháo hay vi hiến của các chính đảng, dựa trên tổ chức nọi bộ, hoạt động của các tổ chức đó, cũng như nguyên tắc dân chủ “ Các chính đảng có mục đích hay cách hành xử của các đảng viên nhằm làm tổn thương hay loại trừ sự hiên hữu của CHLB Đức, là những chính đẩng bất hợp hiến. Về vấn đề phán quyết tính cách vi hiến sẽ do Toà án Bảo hiến Liên bang quyết định ” ( Điều 21Hiến pháp CHLB Đức 1949) . Từ năm 1931 đến 1999 có 5 vụ Toà án Bảo hiến Liên bang quyết định cấm 1 Đảng phái chính trị hoạt động.
- Khiếu nại chống một quyết định của Quốc hội về tư cách đại biểu.
- Khiếu kiện của Quốc hội hay Hội đồng Liên bang chống lại Tổng thống Liên bang :Toà án Bảo hiến Liên bang có quyền xét xử vị Nguyên thủ quốc gia bị tố cáo vi phạm hiến pháp hay luật pháp liên bang bằng hành động có suy tính trước. “ Hạ viện hoặc Thượng viện Liên bang có quyền tố cáo Tống thống Liên bang trước Toà án bảo hiến Liên bang vì có những hành đọng có suy tính vi phạm Hiến pháp hoặc lập pháp liên bang. Để có thể tố giác,đơn tố cáo phải được ít nhất 1/4 thành viên Hạ viện hoặc 1/4 thành viên Thượng viện …” ( Điều 61 Hiến pháp CHLB Đức 1949 ).
- Trừơng hợp giải thích Hiến pháp của cơ quan tối cao Liên bang khi có tranh chấp về phạm vi quyền và nghĩa vụ cơ bản.
- Tranh chấp về quyền và nghĩa vụ của Liên bang và các tiểu bang , đặc biệt liên quan đến việc thực thi pháp luật Liên bang của các tiểu bang hay liên quan đến hoạt động giám sát của Liên bang. Các tranh chấp khác theo luật công giữa liên bang và các tiểu bang, hoặc giữa các tiểu bang với nhau cũng như trong nội bộ một tiểu bang, khi chúng không thể giải quyết bằng toàn án thông thường.Từ năm 1951-1999 có 106 vụ tranh chấp thuộc loại này.
- Trường hợp có nghi ngờ về khả năng trở thành pháp luật Liên bang của pháp luật quốc tế, theo đề nghị của một toà án. Theo điều 25 Hiến pháp 1949, các đạo luật quốc tế tổng quát là thành phần tất yếu của luật pháp Liên bang, có giá trị trên luật pháp Liên bang, xác định quyền và bổn phận cho dân chúng trên lãnh thổ Liên bang : “ Trong các cuộc tranh luận về luật pháp nếu không chắc chắn 1 đạo luật quốc tế có là thành phần tất yếu của luật pháp liên bang hay không và nếu đạo luật đó có đưa đến các quyền hạn và nghĩa vụ đối với cá nhân hay không, toà án phải hỏi ý kiến quyết định của Toà án Bảo hiến Liên bang” ( Điều 100, Hiến pháp CHLB Đức 1949 ).
- Trường hợp một toà án Hiến pháp Liên bang muốn giải thích hiến pháp Liên bang khac với quyết định của Toà án Hiến pháp liên bng hay một Toà án Hiến pháp Liên bang khác, theo đề nghị của chính toà án Hiến pháp tiểu bang.Tức là Toà án bảo hiến Liên bang có quyền bảo đảm việc giải thích đồng nhất các nguyên tắc nền tảng của Hiến pháp 1949 với các Toà án Bảo hiến bang “ Trong giải thích hiến pháp 1949, nếu toà án Bảo hiến của 1 bang muốn giải thích khác đường lối của Toà án Bảo hiến Liên bang, hay Toà án Bảo hiến bang giải thích khác cách giải thích của toà án Bảo hiến bang khác, Toà án Bảo hiến Liên bang phải tham khảo ý kiến của Toà án Bảo hiến Liên bang “ ( Điều 100, Hiến pháp CHLB Đức 1949 )
- Trường hợp có ý kiến khác nhau về vấn đề tiếp tục có hiệu lực của pháp luật Liên bang…
III. Hội đồng Bảo hiến của Pháp :
1. Khái quát :
- Hầu hết các nước trên thế giới và Châu Âu hiện nay, một cơ quan chuyên biệt ( Hội đồng bảo hiến hoặc Toà án Hiến pháp ) hoặc Toà án tối cao và hệ thống Toà án được trao thẩm quyền xem xét tính hợp hiến của các đạo luật của Nghị viện khi các đạo luật này đã có hiệu lực . Tức là tương tự như các hoạt động được xem là tài phán khác, tài phán Hiến pháp chỉ hướng tới xét xử các hành vi mà nguyên đơn cho là đã vi phạm pháp luật chứ không hướng tới ngăn ngừa vi phạm pháp luật xảy ra.
- Tuy nhiên, cơ chế bảo vệ Hiến pháp dựa trên hoạt động ”phòng hiến” . Hội đồng Bảo hiến ở Pháp không có quyền xem xét tính hợp hiến của các đạo luật đã có hiệu lực mà chỉ có quyền xem xét tính hợp hiến củ các đạo luật trước khi chúng được ban hành và có hiệu lực. Tức là: khi thủ tục ban hành lụât chưa hoàn thành, văn bản đó vẫn chưa được xem là luật, cho nên nếu nội dung của nó trái hiến pháp thì cũng không khác 1 bản dự thảo luật có nội dung trái hiến pháp ; hành vi vi phạm hiến pháp đã có dấu hiệu nhưng vẫn chưa đủ yếu tố cấu thành. So sánh với các nước khác có thể khẳng định mô hình bảo hiến của pháp là một mô hình bảo hiến hạn chế, vì các đạo luật đã có hiệu lực không thuộc phạm vi xem xét của cơ quan này.
2. Cơ cấu :
Điều 56 Hiến pháp 1958 quy định : Hội đồng Bảo hiến gồm 9 thành viên do Tổng thống, Chủ tịch Thượng viện , Chủ tịch Hạ viện bổ nhiệm ( mỗi người bổ nhiệm ba thành viên ), nhiệm kì 9 năm và không gia hạn. Hội đồng cải tân 1/3 thành viên sau 3 năm. Ngoài 9 thành viên kể trên, thành viên đương nhiên và vĩnh viễn là cựu Tổng thống Pháp. Chủ tịch Hội đồng do Tổng thống bổ nhiệm. Chủ tịch có quyền quyết định nếu số phiếu bằng nhau.
Thành viên của Hội đồng Bảo hiến không thể đồng thời là thành viên của Chính phủ, Nghị viện, của Hội đồng Kinh tế và xã hội. Điều 57 hiến pháp quy định : Không được kiêm nhiệm chức vụ hội viên Hội đồng bảo hiến hay chức vụ dân biểu. Thành viên của Hội đồng cũng không thể đảm nhiệm bất kì chức vụ gì của một cơ quan công cộng hoặc tham gia vào các lĩnh vực mà có thể dễ ảnh hưởng đến quyết định của Hội đồng ( Điều5, điều 7 Luật về tổ chức). các thành viên cũng không được tham gia vào bất kì một vị trí có trách nhiệm hoặc những chức vụ trong các Đảng chính trị hoặc các nhóm lợi ích.
3.Thẩm quyền của Hội đồng Bảo hiến :
3.1. Thẩm quyền chung:
Theo Hiến pháp 1958, Hội đồng Bảo hiến được coi là cơ quan quyền lực chính trị tối cao được trao nhiều thẩm quyền trong đó có 3 loại thẩm quyền chính :
- Thẩm quyền tư vấn : Hội đồng có quyền tham gia vào quá trình thiết lập vị trí Tổng thống khi vị trí này không thực thi được nhiệm vụ của mình( Điều 7 ), và có quyền đưa ra ý kiến cho Tổng thống quyết định những biện pháp đặc biệt trong những hoàn cảnh đặc biệt.
- Thẩm quyền xem xét các tranh chấp trong bầu cử ( nghị viện và Tổng thống ) và trưng cầu ý dân : quyết định của Hội đồng Hiến pháp là quyết định cuối cùng bắt buộc thi hành với tất cả cơ quan nhà nước và không được khiếu nại. Nhưng Hội đồng Hiến pháp thường không tự mình hành động, thẩm tra, giải thích hay phán quyết nếu không có yêu cầu.
- Thẩm quyền xem xét tính hợp hiến của các đạo luật trước khi công bố và giữ gìn.
3.2. Thẩm quyền riêng :
3.2.1 Hội đồng Bảo hiến thực hiện quyền xem xét tính hợp hiến bằng hai cách :
- Đối với các quy tắc của hai viện và các đạo luật về Tổ chức, thủ tục xem xét tính hợp hiến là bắt buộc; trong khi đó, thủ tục này là tuỳ nghi đối với các đạo luật thường và các hiệp ước quốc tế.
- Trong trường hợp Hội đồng Bảo hiến được yêu cầu xem xét tính hợp hiến của các đạo luật về tổ chức, các quy tắc của 2 viện, đạo luật thường và các điều ước quốc tế, ngay lập tức việc ban hành văn bản đó bị đình chỉ.
· Nếu hội đồng Bảo hiến tuyên bố các văn bản đó không trái với hiến pháp, quá trình công bố tiếp tục được tiến hành.
· Nếu hội đồng tuyên bố văn bản đó là vi hiến, các bản văn đó không thể được công bố hay có hiệu lực ( khi 1 điều ước có 1 điều khoản bị tuyên bố là vi hiến, việc kí kết và ban hành hiệp ước đó ngay lập tức bị đình chỉ cho tới khi Hiến pháp được sửa đổi ).
3.2.2. Ngoài ra:
- Hội đồng bảo hiến có thể tham gia vào giai đoạn soạn thảo các đạo luật hoặc sửa đổi các đạo luật khi có sự tranh chấp về thẩm quyền giữa Ngịh viện và Chính phủ ( Chính phủ cho rằng những quy định của đạo luật đang được nghị viện soạn thảo chứa đựng những vấn đề không nằm trong phạm vi Điều 34 Hiến pháp ).
- Hội đồng bảo hiến có thể kiểm soát sự vi phạm của các đạo luật đã có hiệu lực trong trường hợp :
· Các đạo luật được thông qua trước khi thông qua Hiến pháp 1958.
· Các đao luật được thông qua sau 1958, có những quy định không thuộc phạm vi của lập pháp, nhưng Chính phủ lại không đệ trình vấn đề đó lên Hội đồng Bảo hiến.
IV.CƠ CHẾ BẢO VỆ HIẾN PHÁP Ở NGA
1.Khái quát:
Trên thế giới có 5 mô hình bảo hiến cơ bản. Nga là một trong những nước Châu Âu có mô hình bảo hiến kiểu Châu Âu ( European Model) tức là thành lập một cơ quan chuyên trách việc thực hiện bảo vệ hiến pháp. Cơ quan này gọi là “toà án hiến pháp” hay “toà bảo hiến”
- Đối với Nga , toà án hiến pháp là một chế định hoàn toàn mới mẻ khi năm 1991, “toà án hiến pháp Nga” lần đầu tiên được thành lập và hoật động dựa trên luật về toà án Hiến Pháp Liên Bang ở Nga 21/7/1994
- Đây là cơ quan hoạt động độc lập , có khả năng hạn chế quyền lực của cơ quan lập pháp và hành pháp trên cơ sở hiến pháp, là công cụ để bảo vệ thể chế dân chủ được hiến pháp xác lập, bảo vệ cơ cấu tổ chức liên bang, khu vực kinh tế thống nhất, tư do kinh doanh, bảo vệ quyền lợi tự do cho công dân
2. Cơ cấu
- Gồm 19 thẩm phán , nhiệm kì 15 năm, do hội đồng Liên Bang (thượng viện) bổ nhiệm theo đề nghị của thủ tướng
- Đứng đầu là chánh án toà án Hiến Pháp do các thẩm phán toà án Hiến Pháp bầu
-Trên thực tế , các thành viên của toà án hiến pháp đều gồm những nhà luật học có tầm cỡ ( trong 19 thẩm phán có 12 thẩm phán có học vị tiến sĩ khoa học , 5 thẩm phán có họ vị phó tiến sĩ)
3. Thẩm quyền
- Theo yêu cầu của Toà Án Liên Bang Nga, hội đồng Liên Bang , Đuma quốc gia(hạ viện) ,1/5 số thành viên hội đồng Liên Bang , đại biểu Đuma quốc gia , chính phủ Liên Bang Nga ,toà án tối cao Liên Bang Nga ,toà án trọng tài cao cấp Liên Bang Nga , cơ quan lập pháp, hành pháp của các chủ thể Liên Bang , toà án hiến pháp có quyền giải thích một quyết định cụ thể của hiến pháp Liên Bang hoặc sẽ xem xét tính hợp hiến của :
+ Các đạo luật Liên Bang , văn bản quy phạm của thủ tướng, hội đồng liên bang Đuma quốc gia, chính phủ Liên Bang Nga
+ Hiến páp các nước cộng hoà , điều lệ và văn bản quy phạm pháp luật của các chủ thể Liên Bang về những vấn đề thuộc thẩm quyền giải quyết của các cơ quan quyền lực nhà nước Liên Bang, những vấn đề thuộc thẩm quyền giải quyết của các cơ quan quyền lực nhà nước Liên Bang và cơ quan quyền lực của các chủ thể Liên Bang
+ Các thoả thuận giữa các cơ quan quyền lực nhà nước Liên Bang và cơ quan quyền lực nhà nước của các chủ thể Liên Bang , thoả thuận giữa các cơ quan quyền lực nhà nước của các chủ thể Liên Bang với nhau
+ Hiệp định quốc tế mà Liên Bang Nga kí kết nhưng chưa có hiệu lực
- Theo các khiếu kiện về việc vi phạm quyền và tự do của công dân đã được hiến pháp quy định và theo yêu cầu của các toà án, toà án hiến pháp kiểm tra tính hợp hiến của các đạo luật được áp dụng đối với các trường hợp cụ thể theo trình tự, thủ tục pháp luật Liên Bang quy định. Hoặc toà án hiến pháp có thể yêu càu các toà án cấp dưới kiểm tra lại tính hợp hiến cho việc áp dụng đạo luật cụ thể với cá nhân ,tổ chức đó =>xem xét khiếu nại là một trong những nhiệm vụ quan trọng nhất của toà án hiến pháp
- Toà án hiến pháp giải quyết các tranh chấp về thẩm quyền giữa:
+ Cơ quan quyền lực nhà nước Liên Bang
+ Cơ quan quyền lực nhà nước Liên Bsng và cơ quan quyền lực nhà nước của các chủ thể Liên Bang với nhau
-Các văn bản quy phạm pháp luật , quy định, Điều ước quốc tế bị toà án hiến pháp tuyên bố là trái với hiến pháp thì không có hiệu lực pháp lý
- Ngoài ra các chủ thể Liên Bang còn có thể thành lập toà án hiến pháp của mình để xem xét những vấn đề lien quan đến tính (không) phù hợp của các văn bản quy phạm pháp luật mà các cơ quan quyền lực nhà nước của các chủ thể Liên Bang, các cơ quan tự quản địa phương của các chủ thể Liên Bang ban hành với hiến pháp của các chủ thể Liên Bang , cũng như để giải thích hiến pháp của các chủ thể Liên Bang . Nguyên tắc, trình tự, thủ tục hoạt động của các toà án nay được quy định trong pháp luật của chủ thể Liên Bang tương ứng
- Hàng năm, toà án hiến pháp Liên Bang tuyên 30 bản án và ra khoảng 200 quyết định ( trong khi yêu cầu là 600) => mức độ giải quyết xem ra còn hạn chế
- Trước đây ,quyết định của toà án hiến pháp có căn cứ đầy đủ nhưng không phải lúc nào cơ quan nhà nước cũng thực hiện đấy đủ
- Ngày nay, uy tín của toà án hiến pháp được nâng cao . Do thủ tướng không cho phép bất kì can thiệp nào vào hoạt động của toà án hiến pháp , nghiêm chỉnh chấp hành mọi quyết định ngay cả khi không đồng ý=> mọi cơ quan nhà nước và người có chức quyền đều thừa nhận tính bắt buộc của quyết định của toà án hiến pháp
V. CƠ CHẾ BẢO HIẾN CỦA HOA KÌ
1. Khái quát
- Trên thế giới có 5 mô hình bảo hiến cơ bản. Mỹ là nước tiêu biểu cho mô hình bảo hiến kiểu Mỹ(American Model) hay mô hình “tài phán sau”, có đặc điểm là giao cho toà án tư pháp ở tất cả các cấp xem xét tính hợp hiến của các đạo luật. Mô hình này thong qua việc giải quyết các vụ việc cụ thể , dựa vào các đơn kiện của đương sự, các sự kiện pháp lý cụ thể ma bảo vệ hiến pháp
- Nguyên nhân dẫn đến mô hình này ở Mỹ là do
+ Mỹ là nước áp dụng triệt để học thuyết tam quyền phân lập : 3 cành quyền lực lập pháp, hành pháp và tư pháp phải chịu trách nhiệm về hành vi của mình và chỉ có quan hệ kìm hãm đối trọng với nhau mà không có quan hệ tham vấn , thống nhất ý kiến giữa 3 cơ quan này như trong mô hình cộng hoà đại nghị thường thấy. Chính vì thế , ngành tư pháp hoạt động tương đối độc lập với hành pháp và tư pháp . Trao quyền “ tài phán hiến pháp “ cho ngành tư pháp tức là đã chnj được thế cân bằng quyền lực
+ Người Mỹ có châm ngôn: Chân lý luôn mang tính cụ thể . Vì thế toà án không có bổn phận xem xét những cái trừu tượng , những cái trong tương lai mà chỉ tìm ra chân lý qua hững vụ việc cụ thể đã xảy ra
+ Hiến pháp Mý không điều chỉnh 1 lĩnh vực chuyên biệt mà điều chỉnh hầu hết các lĩnh vực quan hệ ,xã hội . Vì thế không thể trao quyền “tài phán hiến pháp” cho một toà án chuyen trách như: toà vị thành niên, toà về thuế… mà phải trao cho toà án tất cả các cấp
-Lần đầu tiên toà án chứng tỏ vai trò toà án hiến pháp của mình là năm 1803 trong vụ Mabury kiện Madison. Lần đầu tiên trong lịch sử tư pháp , toà án tối cao lien bang đã chứng minh “kiểm tra tư pháp”(judicial review) là chức năng tự nhiên của cơ quan tư pháp và tòa án có thể xem xét sự phù hợp của đạo luật với hiến pháp, từ chối áp dụng đạo luật đó nếu nó vi hiến
Mặc dù “kiểm tra tư pháp” là một công cụ quyền lực mạnh nhất của toà án Liên Bang nhưng quyền này lại không quy định trong hiến pháp Mỹ
- Mặc dù “quyền tài phán hiến pháp” thuộc về toà án tất cả các cấp song việc xem 1 vụ án nào đó có phải là vụ án hiến pháp hay không không phụ thuộc vào việc nó được giải quyết ở toà án nào, mà dựa trên cơ sở khi công dân khiếu nại rằng quyền của anh ta được quy định rõ trong hiến pháp đã bị xâm hại
Các vụ án hiến pháp thường thu hút sự chú ý của dư luận , có ảnh hưởng đến các vấn đề chính trị. Vì thế việc kháng cáo lên toà án tối cao Liên Bang sẽ dễ dàng được chấp nhận hơn
2. Cơ cấu
Toà án tối cao : Đứng đầu ngành tư pháp Mỹ
Toà án phúc thẩm : 13 toà
Toà án quận : 91 toà
Toà án đặc biệt
Toà hải quan Toà về các yêu sách
Toà phúc thẩm hải quan và phát minh
3. Thẩm quyền
- Mọi toà án Liên Bang đều có thể xem xét sự phù hợp của các đạo luật với hiến pháp Mỹ thông qua các hành vi xâm phạm cụ thể phát sinh từ nhiều lĩnh vực khác nhau trên thực tế, đồng thời từ chối áp dụng đạo luật đó nếu nó vi hiến, Tuy nhiên toà án chỉ có quyền tuyên bố đạo luật vi hiến chỉ áp dụng trong các vụ án cụ thể chứ không có quyền huỷ bỏ đạoluật. Tuy nhiên việc toà án từ chối áp dụng đạo luật vi hiến ở 1 quốc gia Comman Law như Hoa Kỳ cũng đồng nghĩa với việc huỷ bỏ hay vô hiệu hoá đạo luật đó, mặc dù đạoluật đó vẫn tồn tại trên giấy tờ. Trong trường hợp này toà có thể sẽ sử dụng án lệ thay cho đạo luật vi hiến
- Mặc dù quyền tài phán hiến pháp thuộc về toà án tất cả các cấp nhưng người ta thường hay nhắc đến vai trò của toà án tối cao Liên Bang
- Hiến pháp Mỹ quy định rõ , toà án tối cao Liên Bang chỉ có quyền xét xử sơ thẩm trong 2 trường hợp đặc biệt : một là khi vụ án liên quan đến quan chức cấp cao người nước ngoài , 2 là khi 1 bang là bên nguyên( hay bên bị) còn các vụ án khác, quyền xet xử sơ thẩm thuộc về toà án cấp dưới. Toà án tối cao Liên Bang chỉ thụ lý các vụ án được kháng án từ toà án tối cao Liên Bang hoặc toà án Lien Bang cấp dưới . Tuy nhiên với các vụ án thuộc thẩm quyền của toà án Liên Bang , 2 bên bao giờ cũng đem việc tranh tụng ra cơ quan tư pháp cao nhất, phán quyết chung thẩm do vị thẩm phán cao nhất đưa ra
- Nguyên tắc xác định việc giải thích hiến pháp của toà án tối cao liên quan đến tất cả các toà án cấp dưới
Ngoài ra , toà án tối cao cũng chú trọng đến việc bảo vệ quyền tự do, bình đẳng công dân thông qua kiểm tra tính hợp hiến của các phán quyết của toà án cấp dưới
Đây là bản word nội dung một phần bài thuyết trình về tài phán hiến pháp và vấn đề thành lập tòa án hiến pháp VIỆT NAM - môn luật hiến pháp VIỆT NAM do nhóm 1 cử nhân luật 1- HV Ngoại Giao chuẩn bị.

Posted in: Hiến Pháp