Nguyên lý toàn tỉnh thi học sinh giỏi

TS Nguyễn Sỹ Phương, CHLB Đức

Cuối năm trước, tại Thị phủ thành phố Würzburg, tỉnh Unterfranken (1 tỉnh hưởng quy chế tự trị, đông tới 1 triệu rưỡi dân số, bao trùm 3 thanh phố lớn và 9 huyện) thuộc Tiểu bang Bayern, Đức, đã diễn ra giải vô địch toán lớp 4 toàn tỉnh, vòng chung kết.

Giải vô địch này được tỉnh tổ chức lần đầu tiên vào năm 2008, do hệ thống ngân hàng Volks-& Raiffeisenbanken bảo trợ, được chia làm 3 vòng loại, qua 3 cấp, trường, thành phố, và tỉnh. Khác với ở ta thi học sinh giỏi chỉ dành cho học sinh giỏi sẵn, đứng đầu lớp, giải này, vòng sơ khảo dành cho tất cả các em học sinh lớp 4 toàn tỉnh, không phân biệt kết qủa học tới đâu, tuân theo nguyên lý, bất cứ học sinh nào cũng có cơ hội bình đẳng ngang nhau, giành vô địch. Nhờ đó, giải còn tạo ra một sức hút phấn đấu rầm rộ như ngày  hội, với hơn 7.800 em của 207 trường tiểu học toàn tỉnh tham gia. Em học sinh người Việt, Phạm Thanh Mai, 7 tuổi, trường tiểu học Dalbergschule ở vòng 1 đoạt giải nhất toàn trường, được chọn tham gia vòng loại cấp thành phố.

Thanh Mai sinh ra trong một gia đình thuần Việt, bố qua Đức du học từ năm 1987, hiện là chủ một công ty sản xuất phần mềm ứng dụng cho các trường đại học và hãng chế tạo ô tô Đức. Mẹ tốt nghiệp thạc sỹ kinh tế, mở văn phòng kế toán, tư vấn thuế, nhằm vào đông đảo doanh nghiệp người Việt. Tài năng Thanh Mai sớm bộc lộ, lên 2 đã biết ghép vần và làm tính số tới 10, ham thích chương trình tự học qua máy tính Vtech dành cho trẻ lên 5. Ở tuổi lên 3, em đã học tiếng Anh trong nhà trẻ. Lên 5 tuổi, Thanh Mai vào tiểu học. Với kết qủa xuất sắc toàn diện, em được Sở Giáo dục đặc cách luôn lên lớp 3. Tuy nhẩy cóc bỏ qua lớp 2, nhưng Thanh Mai năm nào cũng đứng đầu lớp, và đặc biệt được tín nhiệm làm lớp trưởng liên tục từ lớp 1 tới nay. Một cô bé, cả người lẫn tuổi nhỏ nhất lớp, chắc chắn phải có “bảo bối“ uy lực “ghê gớm", mới có thể “cầm đầu“ tất cả bạn đồng học người Đức lớn hơn tới hai ba tuổi, và cao hơn chừng một cái đầu.

Tại vòng loại cấp thành phố tổ chức tháng tiếp theo, có 80 em tham dự, nửa nam, nửa nữ, đứng đầu 40 trường (ngay chọn học sinh giỏi, họ cũng tính đến bình đẳng nam nữ), với 16 thành viên Ban Giám khảo chấm thi, công bố điểm tại chỗ. Thanh Mai đoạt tiếp giải nhất, được trao bằng thủ khoa và 1 vé xem phim. Đề thi gồm 12 bài toán, dài tới 4 trang, hoàn toàn lấy từ thực tế, từ toán đố đến sắp hình, ghép khối, cắt dán, trò chơi chữ số... Thời gian lại rất hạn chế, chỉ trong 60 phút, nghĩa là đòi hỏi cực nhanh, nghĩ và viết cùng lúc mới kịp, muốn quay cóp cũng khó. Các bậc phụ huynh đưa con em tới thi, ngồi đợi mà ai cũng hồi hộp, căng thẳng hơn cả chúng. Đọc đề thi, nhiều phụ huynh còn “hoảng“ hơn nữa, không thể hình dung chúng lại giải được. Bởi đề toán không hề tương tự dạng nào trong sách giáo khoa và càng không thể học trước kiểu vượt cấp, bồi dưỡng trước như các lớp chuyên toán ở Việt Nam, hay học thêm từ phụ huynh. Chẳng hạn bài số 4: “Có 1 chiếc xe bus chở học sinh.  1/3 số ghế bạn nam ngồi. Bạn nữ ngồi nhiều hơn bạn nam 6 ghế. Ngoài ra còn dư 7 ghế trống. Hỏi xe bus có bao nhiêu ghế ?“.  Dùng phương pháp đại số lập phương trình, thì đây là bài toán giản đơn với đáp số = 39 ghế. Nhưng dùng các công thức, quy tắc số học, thì quả không dễ. Tuy nhiên, học sinh nào có khả năng suy luận logic, và năng lực phát hiện nhạy cảm, thì lời giải lại trở nên dễ dàng: Giả sử số bạn nữ bằng bạn nam, thì chúng ngồi tổng cộng 2/3 tổng số ghế. 1/3 số ghế còn lại trống =  6+7=13. Suy ra tổng số ghế = 13 x 3 = 39. Cách thứ 2, chia tổng số ghế ra 3 phần. Phần thứ nhất do nam ngồi chiếm 1/3. Phần thứ 2 do nữ ngồi chiếm 1/3. Phần thứ 3 cũng chiếm 1/3 do 6 nữ ngồi và 7 ghế trống. Từ phần thứ 3 suy ra tổng số ghế = (6+7) x 3 = 39.  Cách suy luận bài này phần nào tương tự bài toán đố kinh điển tiểu học ở ta: Vừa gà vừa chó / bó lại cho tròn / 36 con / 100 chân chẵn. Hỏi mấy gà, mấy chó? Các bậc phụ huynh có thể dùng bài này thử trí thông minh con em mình ở bậc tiểu học.

Hiệu trưởng trường nơi Thanh Mai theo học đánh giá cuộc thi, “đề bài, nhiều người lớn cũng phải bó tay, bởi để giải được nó đòi hỏi một khả năng tư duy logic đặc biệt, không phải ai cũng có“. Đúng như quan điểm giáo dục của Nữ Giám đốc phòng Giáo dục Aschaffenburg: Các đề toán này được soạn theo chương trình giáo dục, kích thích học sinh tiếp cận đề toán từ thực tế bằng tư duy logic  tổng quát, và sử dụng tổng thể mọi phương pháp toán học để tìm lời giải nhanh nhất. Thi học sinh giỏi ít đề cập đến các công thức, quy tắc toán được học mà chủ yếu là phát minh sáng tạo. Chính vì thế ở Đức không có trường chuyên, hay lớp chọn nhằm bồi dưỡng học sinh giỏi, kiểu “nuôi gà nòi thi đấu“ như ở ta.

Đoạt giải nhất vòng loại thành phố, Thanh Mai bước vào vòng chung kết tỉnh Unterfranken, đúng lúc em bước sang tuổi lên 8. Tham gia vòng loại này chỉ còn 24 học sinh đứng đầu 12 thành phố và huyện toàn Tỉnh. Thanh Mai nộp bài ở phút thứ 35 so với 60 phút được phép, đạt tổng số điểm 18/20 cao nhất trong tất cả các kỳ thi vô địch toán toàn tỉnh Unterfranken xưa nay, chỉ sai đáp số một bài do lỗi tính toán. Em được  Chủ tịch Tỉnh trao tặng huy chương vàng, danh hiệu vô địch toán toàn tỉnh, kèm một bộ trò chơi bằng gỗ và một chú cáo tinh ranh, to lớn, cũng cao hơn em một cái đầu như bao bạn đồng học (xem ảnh). Còn Chủ tịch tập đoàn ngân hàng Volks- & Raifensenbanken trao tặng em một cuốn sổ tiết kiệm. Trả lời tại chỗ câu hỏi báo chí về tài năng toán học đáng thán phục, em hồn nhiên, thẳng thắn tính cách Đức: “Thực ra bài thi đối với tôi chẳng có gì khó. Bố mẹ tôi người Việt đều là nhà toán học giỏi mà!“. Đọc bài em làm, mới thấy trình độ giải toán thành thục của em, tìm đáp số rất nhẹ nhàng. Chẳng hạn, đề số 4: Cuốn sách Agnes đọc, dày chừng 160-170 trang. Ngày thứ 1, Agnes đọc được mấy trang thì  thấy hay quá, sang ngày thứ 2 đọc nhiều gấp 3 ngày thứ 1, tới ngày thứ 3 đọc ngốn ngấu nhiều gấp 5. Hỏi sách có bao nhiêu trang ? Thanh Mai giải: Tổng số 3 ngày đọc là 9 lần có số trang bằng nhau. Vậy tổng số trang phải chia hết cho 9. Con số chia hết 9, nằm giữa 160 và 170, là 162. Đó chính là số trang sách.  Hay đề số 6: Một gia đình chạy ô tô. Tuổi người lái nhân với số bánh xe và số người ngồi cho kết qủa 444. Hỏi lái xe bao nhiêu tuổi? Thanh Mai giải: Xe có 4 bánh, vậy tuổi của tài xế nhân với số người trong ô tô = 444:4 =111. Xe chỉ chở được hoặc tối đa 4 người, hoặc 3 hoặc 2 hoặc 1. Do con số 111 phải chia hết cho số người, nên suy ra xe chỉ chở được 3 người, và số tuổi người lái xe là: 111:3 =37 tuổi. Bậc phụ huynh nào có con em bậc tiểu học, có thể cho chúng thử giải, để hình dung mức độ giỏi toán thành thục ở cấp vô địch do các nhà giáo Đức ra đề như thế nào ? Và con em mình muốn đạt tới, phải cố gắng phấn đấu tới đâu ?

Thanh Mai được bố mẹ dạy dỗ, hình thành khả năng tự học từ lúc lên 2, bằng cách cho chơi chương trình Toggolino tự học dành cho trẻ em 4-7 tuổi. Thấy con hứng thú ham thích, bố mẹ mua tiếp các điã CD chương trình tự  học nhiều môn học khác nhau, của lớp cao hơn, để chúng tự tìm tòi, khám phá trên máy tính, mải mê như một trò chơi điện tử. Đó chính là phương pháp giáo dục hiện đại, được đề cập nhiều hiện nay, “chơi để học, học để chơi“.

Khi đài truyền hình “Bayern 1“ phỏng vấn “em muốn làm nghề gì trong tương lai?“, Thanh Mai trả lời không chút ngập ngừng: “Em muốn trở thành chuyên gia thuế hoặc luật sư kinh tế“.  Chẳng rõ, mới tuổi lên 8, em đã hiểu gì về thuế, kinh tế, luật, nhưng có thể khách hàng người Việt của mẹ em, không ít người kinh doanh rủi ro, liêu điêu vì nó, gây cho em  ấn tượng mạnh, ý thức phấn đấu, sau này giúp đỡ đồng hương mình, đáp hiếu thế hệ cha mẹ em sang Đức, không ai không khởi đầu sự nghiệp bằng 2 bàn tay trắng, cả đời lặn lội, tha phương, chỉ mỗi kỳ vọng, tương lai chúng phải rạng rỡ nơi xứ người ! – Cũng chính là biểu hiện của nguyên  lý giáo dục trên nền tảng môi trường kinh tế xã hội và gia đình, và chính giáo dục phải quay trở lại đặt đòi hỏi cải cách nền tảng đó, nếu muốn tương lai con em „sánh vai với các cường quốc năm châu !“.

Posted in: Nguyễn Sỹ Phương